domingo, 30 de diciembre de 2007

O langostino, l’acotolador d’os manglars.



En istas fiestas de Nadal, as mesas d’as nuestras casas s’aplenan de toda clase e manxars y ambrosías, turróns, ternasco, pabo, marisco… Pero o que no sabemos ye que mientres nusatros semos desfrutando-ne, muitas espezies y ecosistemas son disparixendo. Un exemplo ye a cría intensiba d’o langostino en manglars.
Os manglars son ecosistemas carateuristicos de puestos intermareals (entre o mar y a tierra) de clima tropical. Bi se troban gran numero d’espezies bechetals clamadas mangles, que se son adautadas a la salinidat y a la manca d’oxicheno en o suelo y a suya carauteristica prenzipal a la bista ye que poseye radizes aereas (como o panizo pero a gran escala).
Istos bosques poseyen una gran biodibersidat de bechetals, peixes, musclos, abes, etc que fan que istos ecosistemas sigan irremplazables. A suya gran biodibersidat ha premiso una economía de subsistenzia t’as comunidaz umanas costeras. Amás os manglars tienen bellas funcions muit importants ya que amás de poseyer una biodibersidat insustituyible, tamíen impide l’erosión d’a costa, retiene materials fertils, son os ecosistemas de mayor produzión de matiera organica y no cal decir que produze oxicheno.
Tot isto cambea en que se’n fa un uso inamparable. O suyo mayor periglo ye a cria de langostinos y camarons ya que ta instalar las piscinas de cría cal tallar grans amplarias arboladas. A isto cal adibir que ta la cria se fan serbir asabelos produtos químicos que contaminan l’augua, mesmo puede produzir eutrofizazión y hipernitrificazión.
En 1980 bi eba 17 millons d’ectarias de manglars en o mundo seguntes a FAO. Güe se’n son acotoladas más d’a metat.
Con isto no tos boi a dezir que istos diyas no minchez langostinos, ya que a yo mesmo me cuacan asabelo y prou que’n mincharé, puestar que atras añadas i piense antis. Simplement quereba truncar-tos o ficazio sobre a problemática d’a cria de muitas espezies destinadas a o consumo umano, que como en iste exemplo només se mata a la “pirina d’os güegos d’oro” que ye o planeta.
¡Buena añada 2008 ta toz!

martes, 11 de diciembre de 2007

Y dimpués d'a expo... ...Qué?


Ayere, diya 10 tenié l’argüello d’estar una d’as no güaires presonas que asistión a una charrada sobre os efeutos meyoambientals d’a Egspo, que se fazió en a biblioteca María Moliner, en a Unibersidat de Zaragoza. He dito que teneba l’argüello d’estar una d’as poca presonas que bi estión perque gracias a la gran espardidura que s’en fazió, tot o mundo lo sabeba (Dimpués me dizen que malfurrio o mio tiempo leyendo os cartels que punchan en as parez…)
Javier Martínez Gil (Catedratico de Idrocheolochía d’a UZ), Antonio Casas (Profesor de Cheolochía d’a UZ) Néstor Giménez ( d’Ebronautas) Francisco Comín (d’o instituto pirenaico d’ecolochía) y José Luis Martínez (d’Ecolochistas en acción) nos amostrón bellas posibles repercusións y problemas que l’espo ZH2S tiene, más que más en o meyo ambién, encara que se charró tamién una mica de problemas economicos que l’espo carria d’os cuales no boi a escribir ya que amás de que en son muitos, como a economía no ye o mío no puedo charrar-ne con güaire seguridat. (Encara que no cal estar economista ta beyer que os pres son ya puyando cual torre de l’augua…)
Se tratón problemas como a manca de rigor en os proyeutos meyoambientals que se fazión, a cheolochía de Zaragoza y os suyos innumerables foraus (que coninarán aparixiendo, aiga un bosque, zemento o una canal d’auguas brabas), o problema de fer-lo ao costau d’o Ebro y os problemas d’infiltrazións d’auguas que carriará. A ideya d’as barcas que funcionan con luz solar (Qué ironía, con a enerchía que se fera serbir en a iluminazión d’a torre de l’augua, en a canal d’auguas brabras y en fabricar moñacos de flufi ...) Toz sabemos que poco esdebenir tien ixa ideya y que, como pasó en Salamanca con un caso parexiu, ixas barcas se ferían serbir al fin como prostíbulos flotans.
Ya nos caldría a toz tener un celebro cretico con tot o que nos rodia, que tiengamos unas ideyas propias y que no sigamos como güellas menadas por un pastor que nomás nos quiere cada 4 añadas y dimpués au. Como bien se dizió en a charrada d’ayere, cuan no bi ha berdaders argumens ta esfender una ideya como ista, se fan serbir iste lenguache perbertiu que fabla por nusatros con parolas como “tot siga por o progreso, perque o progreso ye o progreso” …
Expo Zaragoza 2008, l’expo de l’augua y d’o desembolique amparable. Mientras nusatros somos gastando millons d’euros estricallán l’Ebro, belatros se michan os morgallos. Tot siga por o progreso

sábado, 24 de noviembre de 2007

A margaritona


A margaritona (Margaritifera auricularia) ye un musclo bibalbo d’augua dulce de gran grandaria (dica 20 zm) que abita en os fundos d’os ríos y Canals con agundanzia de ragualla.
Antismás abondán y con ampla distribuzión en Europa, a modificazión d’as carauteristicas naturals d’os ríos ha estau a causa prenzipal d’a suya disparixión a gran escala.

DISTRIBUZIÓN
En a autualidat, a mayor poblazión conoxida mundialmén se troba en a Canal Imperial d’Aragón, con un numero superior a 4.000 exemplars. Se son trobadas bellas poblazións, encara que más chicotas, en a Canal de Taust (bel zentenar d’exemplars en o suyo trampo aragonés) y en o río Ebro de bels 200 exemplars y tamién en Franzia han escubriu una poblazión en o río Vienne y en a Charente, con no pas més de 100 exemplars. Amás en istos momens no se conoxen individuos chobens, estando toz os trobaus crexius.

PROTEUZIÓN
A margaritona ye enclusa en o Catalogo Nazional d’Espezies Menazadas y en o Catalogo d’Espezies Menazadas d’Aragón en a categoría “en periglo d’extinzión”.
En 2005 o Gubierno d’Aragón aprebó o plan de remontadura de Margaritifera auricularia en Aragón an que se defienen bella serie d’autuazions con l’ochetibo de guaranziar l’estacha d’os habitaz an que se troba en l’autualidat. Se fan rechiras ta conoixer, en detalle, o ciclo reprodutor d’a especie y d’os peixes aloxadors y tamién se preba de desembolicar teunicas que permitan a suya cría en cautibidat.

jueves, 8 de noviembre de 2007

L'agüerro

Ya fa bellas semanas que comenzipió a dixar-se sentir l'agüerro (cada añada o fa más tardi )
Ye agora, cuan as fuellas amariellas aplenan os camíns, cuan o zielo enmudexe y os fogarils se enzienden dixando por as carreras una ulor a zenisa y corduño que me fa remerar atros tiempos.

Asti baixo toz dixo bellas fotos que he feito (no pas totas son de yo)
Ya sé que no son guaire buenas, pero ta estar afizionau ya bi'n ha prou.
Si no tos cuaca mosica punchaz en o simbolito d'o altaboz. Ye que no sé que he feito que me ha saliu mosica sin querer! No sé si a busatros tos sale.

Que baiga bueno!

lunes, 29 de octubre de 2007

IV Chornadas d'amostranza ambiental d'a Unibersidat de Zaragoza. A proteuzión d'a biodibersidat








Os pasaus diyas 25 y 26 d’octubre se zelebrón as cuartenas chornadas d’amostranza ambiental que l’Unibersidat de Zaragoza gosa fer sobre istas calendatas dende fa cuatro añadas, Con menos chen que no a que s’asperaba.
Tot comenzipió con o tipico discurso d’os organizadors y de atros personaches. Entre atros se asperaba a besita d’o consellero de meyo ambién d’o Gubierno d’Aragón, Alfredo Boné, pero ta la mia percutida en o suyo puesto aparixió o nuebo direutor cheneral de desembolique emparable y biodibersidat, Alberto Portero. (¡Con a ilusión que me ese feito de beyer-lo!...)
As chornadas continón con a primera ponenzia sobre a biodibersidat menazada, reyalizada por o profesor Joan Doménech Ros d’a Unibersidat de Barcelona que nos amostró qué yera a biodibersidat, como se creya y como se destruye, as relazións entre sers bibos, etc.
Dimpués Carmela García, Asesora de meyo ambién d’a Xunta de Galizia trató temas relazionaus con a proteuzión d’a biodibersidat y as balors que le’n da , con un discurso una mica filosofero y poco ameno ta o mío gusto.
Continando ya de tardis, Manuel Alcántara, chefe d’o serbizio d’espezies protexidas d’o Gubierno d’Aragón charró sobre os programas de conserbazión d’espezies en Aragón.
Y rematando o diya, cuan se entrefilaba que plegaba o millor ya que se iba a charrar d’espezies endemicas d’Aragón ( ¡¡Ai maño que m’emoziono!! ), bi aparixió un ombre granizo que nos charró de cómo pillaba chibosos y moscas con sofisticadas y maquiabelicas maquinas feitas por el mesmo con embases, botellas de plastico y con atros lequidos dibersos por os Monegros y cómo l’encorriban os lolos a cantazos. No ye que no me cuaque a entomolochía, si ye muito interesán saber que a os bichos les cuaca la biera y os mezclallos de matafaluá con binagre, pero yo asperaba que s’ese charrau más d’o resto d’espezies endémicas ( Puestar que m’ese cuacau que’esen charrau d’o Melanopsis penchinati, ixe musclo que només bibe en o lago d’o mío lugar, encara que nadie lo sepa. Ya en escribiré) Tamién cal dezir que iste “omenet” descubrió más de 200 nuebas espezies (d’inseutos, cómo no)
En o segundeno y zaguer diya se tratón os problemas meyo ambientals d’a nuestra unibersidat, con bels treballos feitos per alumnos d’os distintos campus y con una mesa redonda sobre os problemas que nusatros mesmos beyemos, beluns tan curiosos como a malfurriada d’augua d’o regano y d’os pixaderos ( si, Ixos tamién son problemas ambientals ) y tamién se proposón bellas autibidaz u soluzións como dixar a disposizión d’os alumnos as fuellas mal fotocopiadas en reprografía ta poder fer-las serbir ta pillar apuntes por una cara, fomentar l’emplego d’o ADD o meter cartels informatibos en os árbols d’os campus informando sobre os empliegos meyo ambientals d’ixa espezie y por o tanto a importanzia que tienen.)
A prosima zita ye o diya 15 de nobiembre a las 19:00 oras en o salón d’autos d’a facultad de machisterio. Se proyeutará o documental “Una berdat incomoda” que trata as consecuencias d’o cambeo climatico.

sábado, 27 de octubre de 2007

L'ameba mincha-celebros torna a l'enrestida.


En leyendo ista notizia que m’amostró o mio amigo Javi, no podié endurar as ganas de fer-ne a riseta. Cómo no. Toz isto siempre acayece en os Estatos Chunitos, pensé.
Me fazió remerar ixa pelicula que me fazió asabela zerina de chicot , ixa d’os muertos bibiéns que saliban baixo a tierra y minchaban celebros como qui mincha una ralda de milón d’augua. Pero tamién me pregunté ¿Y si ye berdat?....Ai amigo, ixo sí que fa zerina! Güe te chitas ta la piscina u a o lago y maitín a tuya capeza pesa a metat ( a belún le’n caldría una mica )
Asti baixo tos dixo a notizia ta que la leigaz y ta que bi pensez.

"Alerta por nuebos casos de muerte por ameba que mincha celebros."

L’arlarma crexe en os Estatos Chunitos por l’incremento de muertes a causa d’un parasito microscopico clamau como Naeglesria fowleri que bibe en auguas continentals y calidas y que se fica en o cuerpo umán a trabiés d’a nariz ta destruyir as mucosas, plega en o zelebro an se sitia t’abalar as zelulas zelebrals d’as bitimas dica prebocar-les a muerte.
Iste parasito gosa trobar-se en ibóns, badinas, auguas industrials o piscinas escuidadas y con poco cloro.
Ista ameba ya ha matau ista añada a seis ninos y chóbens en Estatos Chunitos, a mayor cantidat de muertos por ista causa estió entre 1995 y 2004 cuan morión 23 presonas.
Debiu a o cambeo climatico, o numero d’infeutaus podría crexer ya que ista ameba bibe y se desembolica en a calor.

Sintomas

Os primers sintomas son dulors en a capeza, fiebre, rixidez en o cuello y mesmo enluzernadas o cambeos en o comportamién en casos más enantaus. En pasando una semana o pazién puede dentrar en coma y morir.
Dica iste momén no se conoixe garra tratamién eficaz y son pocas as posiblidaz que sobrebibir malas que comenzipia a infeuzión.

miércoles, 17 de octubre de 2007

A foca monche


O Menisterio de Meyo Ambién siñará o prosimo chuebes en Adeje (Tenerife) un alcuerdo con os Menisterios de Meyo ambién de Portugal, Marruecos y Mauritania, y o secretaire cheneral d’o combenio d’Espezies Migradoras Menazadas t’a conserbazión d’as poblazións de focas monche.
Seguntes ha informau güe o Menisterio de Meyo Ambién, l’alcuerdo ye o resultau de bellas añadas de treballo por parti d’o Menisterio de Meyo Ambién español, que endreza o plan d’aizión t’a remontadura d’a foca monche en l’Atlantico oriental, an l’estatus d’a espezie ye “mui cretico”
“L’ochetibo ye de contrebuyir a la conserbazión d’as poblazións d’a foca monche, uno d’os mamifers más menazaus d’o mundo, clasificau como “creticamén menazada” per a Chunión Mundial t’a Conserbazión d’a Natura (UICN)” siñala a nota.
A foca monche fegura en o Combenio d’Espezies Migradoras Menazadas o Combenio de Bonn, o que embreca establir alcuerdos de coperazión internacional, en os que España ha preniu una “posizión de liderazgo”.
Ista espezie d’extinguió en España a metat d’o sieglo pasau y se calcula que en quedan menos de 500 exemplars distribuyius entre o Mar Mediterranio (Grezie, Turquía, Marruecos y Archelia) y l’Atlantico oriental (Portugal, Marruecos y Mauritania)
Achenzia EFE

Tot muito poliu pero encara cal saber cuals son ixas midas que se ban a prener, con tot y con ixo negro esdebenidero le barrunto si se contina aplicando as mesmas leis de proteuzión que dica agora. Pero bueno, siempre quedarán notizias tan asperanzadoras y polidas como ista.

sábado, 13 de octubre de 2007

A brúa


A brúa (Grus grus) tamién conoxida como gruga, gruda u brulla entre atros nombres con os que ista abe ye clamada, puestar que siga un d’os animals migradors más conoxius en as nuestras tierras
Ista escardalenca y garrilarga abe tien autualmén en Gallocanta a suya prenzipal estazión de paso y ibiernada.
A dentrada, con a cayida d’o sol, d’os embols de mils de brúas con ixe estrapaluzio que tanto les carauteriza, ent’os suyos leitos d’a lacuna ye, sin garra dandalo, uno d’os más percutidors espeutaculos que a fauna salbachina puede encara ufrir-nos en a industrializada Europa.
De tarabidau intresbatible, caminar pausau y elegán, iste animalet ha estau dende cutio almirado y as suyas migrazións obcheto d’estudeo relazionadas con situazións diversas en os países que trabiesa.

BIOLOCHÍA Y ETOLOCHÍA
O plumache d’una brúa crexida ye griso pizarroso eszeuto as plumas primarias y secundarias d’as alas que son negras u de color negra azulada. Parti d’istas secundarias y as cobertoras son muito largas cayindo por denzima d’a suya curta coda, zaboyando-la y fendo que ista pareixca que ye muito más gran que no o qu’en ye.
En beyer-la amán se beye un troz de pelello espullau de color roya biba en o pileo ( capeza ) O cuello ye negro en a suya parti superior, como a garganta, fren y foyeta, pero dend’os güellos bi ha unas amplas bandas blancas que se chunen en a parti zaguera d’o cuello.
O suyo pipón ye griso verdoso, royo en o cobaxo. As suyas garras son negras y l’iris d’os suyos güellos puede cambear d’o royo a l’amariello.
As brúas crexidas pueden plegar a os 115 zm de altaria y a suya embergadura ye de 200 zm. As chobens son de menor grandaria y tien a capeza de color castaña emplumada de raso, ye decir, sin ixa parti de pelello espullau royo en o pileo, con garganta grisa coda menos turionada y de garras marronas. En suzesibas mudas alquieren o plumache d’os crexius, en menos d’una añada.
No existe un dimorfismo sexual acusau, encara que podemos beyer una grandaria lixeramén menor en as fembras. Pero ye o suyo comportamiento o que más esferenzia a os dos sexos ya que as fembras cheneralmén permanixen más amán d’as crietas mientres que o masclo permaneix bichilán.
As brúas son sexualmén maduras a las 4 añadas alto u baxo.
A mesa d’os güegos acayece en mayo y estando istos cubaus por os dos proxenitors, naixen 1 u 2 criyetas a os 30 diyas. Istas chiquetas brúas son animalez asabelo estutos ya que en estando nidifugos a las 24 horas d’a suya naxenzia ya pueden correr ascape, a os 3 diyas ya piponian y beben augua y a las 10 semanas ya buelan.
Ye un animalet tutón que fuye en que siente bel periglo, corriendo bels metros per o solero con as alas ubiertas antis de comenzipiar o belo y ye también una d’as abes más ruidosas que existen.
Anda con o cuerpo orizontal y levando o cuello curbau. O suyo belo ye pando y as formazións en V d’os embols puestar que siga una d’as trazas más faziles de esferenziar a istas abes, chunto con o estrapaluzio que fan. A suya alimentación cambea seguntes sigan en o puesto de cría, an michan bulbos, trunfas, imbertebraus, anfibios, reptiles, u en o puesto de ibernazión, an michan billotas, zerials en cheneral como o panizo, roz, inbertebraus, etc.





HABITAT Y MIGRAZIÓNS
O habitat cambea seguntes as diferéns etapas d’a vida d’as brúas.
En a epoca d’a cría, as brúas eslixen puestos humidos como pozins con siscas u tamién claros entre o bosque. Cualsiquier puesto de difízil dentrada. En ista época as brúas que gosamos beyer en España se troban en países escandinavos.
En a epoca de discanso eslixen arias afogadas, tascals chanfuricosos
En a epoca de ibiernada (dende noviembre dica marzo) as brúas migran ent’a peninsula iberica dend’o Baltico a traviés de un estreito corredor de bels 250km de amplaria que traviesa Alemania, Olanda, Belchica, Franzia dica plegar en a peninsula iberica. En iste camino bi ha puestos an que as brúas aturan ta discansar como Camp de Captieux u l’ibon de Der-Chantecoq en Franzia ( ye refitolera a relazión entre iste nombre “Chantecoq” que significa “Cantagallo” con a versión aragonesa de Gallocanta, pero sabiendo que biene d’o zeltibero “allucant” nombre que tien relazión con a parola “cantal” y se suposa alabez que no tien garra relazión con os animals que bi’n ha)
Aquí as brúas eslixen puestos ubiertos como umedals, ye o exemplo de Gallocanta y también acampos como as de Extremadura.





PROTEUZIÓN
Ta la proteuzión d’ista abe se creyón bels proyeutos como o “Proyeuto Grus” promovido por a SEO y a Cordinadora ta l’esfensa d’as abes (CODA) con l’ochetibo de fer una prospeuzión d’os alazetals puestos d’ibiernada y o estudeo d’a migración d’a brúa común en a peninsula Iberica. Iste estudeo contrimostra que a Laguna de Gallocanta ye a prenzipal area en a migrazión postnupzial y prenupcial.
Tamién existe o proyeuto “Grulla” promobida por a ADENEX (Asoziazión ta l’esfensa d’a natura y os recursos en Extremadura) que preba de protexer l’habitat d’a brúa en istas tierras, os acampos y as carrascas.

domingo, 16 de septiembre de 2007

16 de Septiembre. Diya internazional t'a proteuzión d'a capa d'ozón.




Güe, diya 16 de septiembre ye o diya internazional d’a capa d’ozón, remerando asinas o diya an que as Nazións chunitas siñón o tratau de Montreal fa 20 añadas en iste mesmo diya.
Seguntes a OMM (Organizazión metereolochica mundial) fa una añada o forau sobre l’Antartida plegaba a os 28 millons de Km cuadraus, ye dezir, como 56 begadas a grandaria d’España. Ista añada seguntes nuebas alufradas d’a OMM a capa d’ozón ha plegau a la suya maxima superfizie y que irá achiquindo amonico en os proximos dezenios grazias a iste protocolo an que se miró d'achiquir u de redorar a presenzia de 90 produtos quimicos, como os archiconozius CFC's (Clorofluorocarbonaus) que se feban serbir en a refrixerazión u en equipes contrainzendios.
Istos produtos reyazionan con l'ozón destruyindo-lo.
Seguntes bels zentificos, a capa d'ozón "se arrepetazará de raso" en que remate o sieglo XXI.
En reyalidat, l’ozón ye un gas berenoso t’os sers bibos ya que causa daños como cremaduras, cánzers, cataratas, etc. Amás d’enfeblexer o sistema inmunolochico. Ye tamién un gas que causa o efeuto ibernadero. Pero l’ozón que se troba en a capa d'ozón (que ye una rechión d'a morfuga entre os 15 y 35km d'altaria an se'n concentra o 90%) ye asabelo esquimenizo ya que cola a radiazión ultrabioleta conoxida como UV-B, que ye o causán d’os daños antis nombraus

miércoles, 12 de septiembre de 2007

O jopillo




Cuan se charra d’espezies menazadas toz pensamos en o tipico, o cunchigüesos, o linze, l’onso panda.... pero miraz-tos de fer una chicota listeta de espezies menazas que no sigan animals....¿no’n ye fázil, no?
Bi ha espezies bechetals que tamién perteneixen a las listas de espezies menazadas tanto en periglo d’estinzión como en sensible a l’alticamada d’o suyo habitat , nafrable u d’interés espezial.
En iste caso, se trata d’o jopillo, una espezie sensible a l’alticamada d’o suyo habitat, ye dezir, que a suya existenzia pende d’os cambeos en o suyo habitat ya que un pequeño cambeo puede fer disparixer toda una poblazión. Isto no quier dezir que bi’n aiga pocos. Puestar que una poblazión siga asabelo gran pero que como pende d’un minimo cambeo en o habitat, ista disapareixca ascape.

BIOLOCHÍA Y FENOLOCHÍA

O jopillo ye una planta rastrera de fuellas pequeñas oboideo-lanzeoladas y de flors rosadas, solencas en as asilas d’as fuellas, con un tubo floral urceolau (con forma de olla o de rezipién con forau estreito) y con doze nierbols. Parte d’os suyos tallos son en zig-zag.
Ye una espezie terofita, ye dezir, a planta només existe en a epoca faborable mientres que en a epoca desfaborable només quedan as suyas simiens.
A suya florazión ye de chulio ta agosto y a suya fructificazión ye dende agosto dica septiembre.

HABITAT

O jopillo ye una espezie endemica d’a peninsula iberica.
Amenista suleros atapiaus cheneralmen halofilos ( que contiengan sal ) y nitrofilos ( que contiengan nitrocheno )
En Aragón només se troba en a laguna de Gallocanta, en o naballo de Used y en as basas de Carrabejas de Torralba d’os Sisons. A una altaria de entre 900-1100 metros.

viernes, 31 de agosto de 2007

domingo, 26 de agosto de 2007

O linze iberico




O linze iberico ye un felín endemico d’a peninsula iberica que tien l’argüello d’estar o felín más menazau d’o mundo.
Abitó toda la peninsula iberica dend’os Perinés ( an se entrefila que podió abitar chunto a o linze euroasiatico ) dica Cadiz. Manimenos en o S. XX comenzipió una rapeda disparixión por causas antropolochicas ( tanto dreitas como indireutas ) As suyas poblazións son pequeñas y son isoladas.
A suya situazión tan cretica ha feito que se aigan preniu bellas midas de proteuzión muito drasticas tal como o perpago d’a construzión d’una autopista entre Toledo y Cordoba.

FESIONOMÍA Y FESIOLOCHÍA

Ye un felín d’aspeuto lambreño, con garras largas y una coda curta con un morrollo negro en a estrimera que gosa mantener quillau mobiendo-lo en momens de pegliro u azitanzia.
As suyas carauteristicas orellas punchigudas son rematadas en un pinzel de pels negros rixius. Tamién son carauteristicas as pulseras que penchan d’os suyos caxos y que aumentan de grandaria china chana con a edat.

A suya grandaria ye muito más chicota que no a d’o linze euroasiático. Carauterística que truxan cuasi toz os animals ibericos comparando-los con as espezies d’o norte d’Europa.
A suya epoca de climen ye entre marzo y abril
A suya chestazión dura bels dos meses naxiendo 1 u 2 mixíns
Son animals territorials, ye dezir, que amugan un territorio que les pertoca y dengún exemplar d’o mismo sexo puede bi estar.
O linze ye fértil dend’o primer ibierno encara que només puede copular en que poseye un territorio.
Bibe bellas 14 añadas.
Se alimenta alazetalmén de coniellos encara que de cabo ta cuan gosa cazar atros animals más que más en ibierno cuan no bi ha prou de coniellos.

HABITAT

O linze iberico se troba en bosques y matigueros mediterranios an troba cubillar y en feneros ubiertos an caza coniellos. Ye desasentau en puestos an no bi ha coniellos como cautibos o plantazions d’espezies esoticas como l’eucalipto.
En 2006 os unicos nuclios con presenzia segura d’a especie se limitan a Sierra Morena, mesmamén en os Parques Naturals de Sierra de Ándujar y Cardeña y Montoro, y o Parque nacional de Doñana y a suya redolada. También bi’n ha en as sierras de Toledo, o sur de Madrid y en o Algarbe en Portugal..

CAUSAS D’A SUYA DISAPARIXIÓN

A principal causa d’a suya disparixión ye a fuerte baxada d’a poblazión d’a suya alazetal fuen d’alimentazión, o coniello, debiu a l’introduzión de coniellos americans que lebaban con els a malotía d’a mixomatosis que en os años 50 fazió que o 80% morisen. Ista malotía cal chuntar-la con o NHV (neumonía hemorrágica vírica).

Atra d’as causas ye a manca de territorios ta que pueda lebar una vida seguntes a suya natura. A caza zinechética que muga grans terrenos, a construzión de carreteras ( cal parar cuenta as pilladas con os autos) Tot isto fa que as poblazións de linzes se isolen, que no tiengan contauto con atrás poblazións con a perda de dibersidat chenética que isto rebaila.

Os lazos y trampas de caza tamién son un gran problema ta iste felín.

MIDAS A PRENER

En 1999 se creyó a “Estrategia nacional para la conservación del lince ibérico en España” que ye enfocada en dos bías:

-Cría en cautibidat, que se reyaliza en o zoolochico de Xerez d’a muga.
-Restaurar y protexer l’habitat natural d’o linze. Prener midas ta que aumente a poblazión de coniellos salbachíns y reduzir l’isolamiento d’as poblazións.

Istas midas cambean adautando-se a las nezesidaz d’as diferéns poblazións.
En o Parque natural de Doñana entre atrás midas destacan istas:

-Chestazión zinechética alcorde a os intrés d’o linze, como achiquir a poblazión d’herbiboros que compiten en alimentazión con o coniello.
-Biedadura d’a caza de coniellos en os puestos an abiten linzes.
-Control d’atros predadors d’o coniello.

También se son creyaus bellas fundacions que menan proyeutos como o “Proyecto lince” que preba de amillorar a situazión d’o linze en a Sierra de Gata entre Cázeres y Salamanca chunto a la muga con Portugal.

viernes, 17 de agosto de 2007

domingo, 12 de agosto de 2007

O candrexo común de río





Iste animalet ye un crustazio d’auguas continentals. O de mayor grandaria d’Europa. Yera muito común en Aragón ( y en toda España) dica finals d’os 70’ d’o pasau sieglo.
A suya rapeda disparixión penada dend’alabez ye debida a bels fautors d’orichen antropolochico.
En Aragón tien l’estatus de especie en periglo d’estinzión. ( Bi’n ha 4: periglo d’estinzión; sensible a l’alticamada d’o suyo habitat; nafrable y d’intrés especial. En una atra dentrada esplicaré as diferenzias entre un y unatro)

FESIONOMÍA Y FESIOLOCHÍA
- 11 zm de largaria y 80 gr. de peso
-Capeza muito ampla y anteras largas.
-Pinzas grans comparando-las con a grandaria d'o candrexo.
-Color marron-berda
-A suya copula acayece entre otubre-nobiembre y a misa de dica 160 güegos ,que la fembra alza baixo a suya pancha ( en os suyos pleopodos) , acayece a los 10-15 diyas produzindo-se a eclosión en primabera.
-Mincha matiera organica animal y bechetal d’o leito d’o río amás de macroimbertebraus y mesmo fizons de peixes y sagallóns d’anfibios.
Por o feito de michar a matiera organica se le clama o “baleyador d’o río” funzión asabelo importán en o ecosistema acuatico.
-Os chóbens penan bellas mudas en os primers meses d’a suya vida, y os crexius en penan bels 2 a l’añada.

HABITAT

-As suyas poblazions se mantienen soladas en os cobaltos d’os ríos de toda la peninsula encara que’n prefieran os d’o norte. Puestos d’auguas frescas, sin contaminazión y con matiera organica.

CAUSAS D’A SUYA DISPARIXIÓN

-Introduzión d’o candrexo royo americán (Procambarus clarkii) que amás d’o suyo foriconismo, iste lo esplaza ya que tien prauticamén o mesmo nicho ecolochico ( a mesma alimentación, mesmo puesto an bibir, etz)
-Acomananza d’a postema u la tamién clamada afanomicosis. Malotía producida por o fongo Aphanomyces astaci que estió ficau en a peninsula por o candrexo royo americán.
-Esferra d’o suyo habitat, contaminazión d’as auguas
-Pesca escesiba.

MIDAS A PRENER

Ta prebar de soluzionar os poblemas anteriors se han priso as siguiéns autuazións:

-Biedadura de treslau de candrexos aloctonos (no pas autoctonos) en bibo.
-Biedadura de cautura.
-Reproduzión en cautibidat.
-Reforzamién
-Proteuzión d’os ecosistemas flubials embrecaus.
-Control de bertius.

domingo, 5 de agosto de 2007

Si tos pregunto que relazión bi ha entre istos exemplos de fauna y flora ibericas:

“linze, clunchigüesos, edelweis, onso”

De seguro que toz ez pensau o mesmo. Que son espezies menazadas u en periglo d’estinzión.
Pero si tos digo:

“tremonzillo sanchuanero, melanopsis penchinati, crujiente, aloda de Dupont”

Direz que nunca no los ebaz ascuitau. ¡mesmo belún no tien nombre común!
Pues istos cuatro zaguers nombres caldría ficar-los tamién en a mesma lista que os primeros ya que, encara que cuasi denguno no los conoxca, son tamién espezies catalogadas como menazadas u en periglo d’estinzión.

En a nuestra cheografía iberica bi ha asabelas espezies esconoxidas que son en a mesma situazión. Asinas que aprobeitaré ta comenzipiar iste blog escribindo un poquet sobre istas espezies, más que más comentando o suyo estau en a nuestra tierra, Aragón, ya que seguntes sigamos en una comunidat u un atra, as espezies, as suyas poblazións y distribuzión, desembolique, y mesmo as suyas leis de proteuzión u aprobeitamiento cambean.

jueves, 2 de agosto de 2007

Un nuebo blog

Güe, 2 d’agosto, plega de naixer iste nuebo blog. Un blog an se ba a charrar de meyo ambién, natura, zienzia, Aragón, istoria u cualsiquier tema que pareixca interesán.
Pareix que fer un blog ye de moda, que toz en tienen uno, manimenos ye un treballo fainero an que bella begada cal estar muito tiempo debán l’ordenador.
Asinas que aspero que tos faiga goyo y si querez fer bel comentario, fez-lo que a yo tamién me ferá goyo de leyer-los.
Tamién quiero dar grazias a chen como Santi qui me ha aduyau ( y aspero que me aduye encara más ) y a Javi qui me ye amostrando como fer serbir o blog ( yo encara no se fer-lo guaire bien )

Alberto