domingo, 16 de septiembre de 2007

16 de Septiembre. Diya internazional t'a proteuzión d'a capa d'ozón.




Güe, diya 16 de septiembre ye o diya internazional d’a capa d’ozón, remerando asinas o diya an que as Nazións chunitas siñón o tratau de Montreal fa 20 añadas en iste mesmo diya.
Seguntes a OMM (Organizazión metereolochica mundial) fa una añada o forau sobre l’Antartida plegaba a os 28 millons de Km cuadraus, ye dezir, como 56 begadas a grandaria d’España. Ista añada seguntes nuebas alufradas d’a OMM a capa d’ozón ha plegau a la suya maxima superfizie y que irá achiquindo amonico en os proximos dezenios grazias a iste protocolo an que se miró d'achiquir u de redorar a presenzia de 90 produtos quimicos, como os archiconozius CFC's (Clorofluorocarbonaus) que se feban serbir en a refrixerazión u en equipes contrainzendios.
Istos produtos reyazionan con l'ozón destruyindo-lo.
Seguntes bels zentificos, a capa d'ozón "se arrepetazará de raso" en que remate o sieglo XXI.
En reyalidat, l’ozón ye un gas berenoso t’os sers bibos ya que causa daños como cremaduras, cánzers, cataratas, etc. Amás d’enfeblexer o sistema inmunolochico. Ye tamién un gas que causa o efeuto ibernadero. Pero l’ozón que se troba en a capa d'ozón (que ye una rechión d'a morfuga entre os 15 y 35km d'altaria an se'n concentra o 90%) ye asabelo esquimenizo ya que cola a radiazión ultrabioleta conoxida como UV-B, que ye o causán d’os daños antis nombraus

miércoles, 12 de septiembre de 2007

O jopillo




Cuan se charra d’espezies menazadas toz pensamos en o tipico, o cunchigüesos, o linze, l’onso panda.... pero miraz-tos de fer una chicota listeta de espezies menazas que no sigan animals....¿no’n ye fázil, no?
Bi ha espezies bechetals que tamién perteneixen a las listas de espezies menazadas tanto en periglo d’estinzión como en sensible a l’alticamada d’o suyo habitat , nafrable u d’interés espezial.
En iste caso, se trata d’o jopillo, una espezie sensible a l’alticamada d’o suyo habitat, ye dezir, que a suya existenzia pende d’os cambeos en o suyo habitat ya que un pequeño cambeo puede fer disparixer toda una poblazión. Isto no quier dezir que bi’n aiga pocos. Puestar que una poblazión siga asabelo gran pero que como pende d’un minimo cambeo en o habitat, ista disapareixca ascape.

BIOLOCHÍA Y FENOLOCHÍA

O jopillo ye una planta rastrera de fuellas pequeñas oboideo-lanzeoladas y de flors rosadas, solencas en as asilas d’as fuellas, con un tubo floral urceolau (con forma de olla o de rezipién con forau estreito) y con doze nierbols. Parte d’os suyos tallos son en zig-zag.
Ye una espezie terofita, ye dezir, a planta només existe en a epoca faborable mientres que en a epoca desfaborable només quedan as suyas simiens.
A suya florazión ye de chulio ta agosto y a suya fructificazión ye dende agosto dica septiembre.

HABITAT

O jopillo ye una espezie endemica d’a peninsula iberica.
Amenista suleros atapiaus cheneralmen halofilos ( que contiengan sal ) y nitrofilos ( que contiengan nitrocheno )
En Aragón només se troba en a laguna de Gallocanta, en o naballo de Used y en as basas de Carrabejas de Torralba d’os Sisons. A una altaria de entre 900-1100 metros.