lunes, 28 de diciembre de 2009

O Gubierno franzés reintroduziría o Bisont europeu en os Perineus.


Seguntes zagueras notizias que plegan dende tierras galas o gubierno francés podría reintroduzir o Bisont europeu (Bison bonasus) en os Perineus ta fer frent a os problemas deribaus d’a disparixión d’a ganadería. As güellas y as crabas representaban un papel muit important en a chestión forestal ya que minchaban os bechetals y limpiaban os monts y como pasa en España, en cayendo l’actibidat d’iste sector se produze un grau problema de acumulazión de repuis.Antismás o bisont europeu feba o papel que ha estau fendo as güellas y a crabas dica agora. Seguntes a coordinadora d’o FV (Franzia Berda) Lamaire Quetait-pariaux, ista ye a millor soluzión que se puede fer ya que amás de solucionar un grau problema se ye fendo tornar a o bisont europeu a o suyo habitat.O bisont abitó en os Perineus españols dica o sieglo XII cuan o zaguer bisont se mató en Nabarra. A suya distribución se alongaba dica Siberia, manimenos nomás en Polonia se prebó con suerte a suya conserbazión grazias a o treballo d’a Compañía internazional d’efensa d’o bisont creyada en Polonia en o zaguer sieglo.
Si ya estió polemica a reintroduczión d’os onsos no quiero prexinar-me lo que pasará agora con istos bicharrons, que se zamparán os pastos d’as güellas franzesas y españolas si pasan a muga, y amás destruirán cautivos ya que, como os elefants, istos animals gosan de estar en puestos ubiertos y con tierra mobida ta poder chitar-se-ie y rebolcar-se-ie.
Asperemos que en salga más d’informazión ya que o que se troba en o ret ye cuasi nulo. (Merci pour l’information!)

jueves, 24 de diciembre de 2009

Avatar



Mai no he charrau sobre zine, no ye una cosa que me truque tanto o ficazio como ta escribir-ne, ixo le’n dixo a Epi. Manimenos o martes pasau me amané a os zines d’Aragonia ta biyer Avatar. Sin mica dandaleo ye ta yo una d’as millors peliculas d’os zaguers años, l’istoria rezentada, os efectos espezials, os paisaches, a mosica…¡tot! Amás, l’historia, que se desembolica en o sieglo XXIII en un planeta clamau Pandora, ye totalment extrapolable a o nuestro planeta en os nuestros diyas ya que nimbia un mensache prou esclatero: Cal respetar o planeta, a la resta de sers bibos (sobre tot a os que son d’a nuestra raza) y que fer a guerra nos perchudica a totz, que a nuestra soziedat encara que siga a más abanzada tecnolochicament no ye a más rica nian a millor y que en aprender d’atras soziedatz nos n’enriqueixemos y nos femos millors presonas y más tolerants.Tos recomiendo que la beigatz y que m’en detz a buestra opinión.


Aprofito tamién ta deseyar-tos un GOYOSO NADAL, que tos lo pasetz bien y si por o que siga, no puede estar asinas, que as buestras penas sigan menors. ¡Un fortal abrazo a totz!

domingo, 13 de diciembre de 2009

Innaugurazión de l'exomuseu



Confirmau: Innaugurazión de l'exomuseu d'o Departamento de Zienzias d'a Tierra o martes 15 d'Abiento a las 5 d'a Tardi en o edifizio de Cheolochicas. Bi habrá actuazions d'artitas superconoixius como Azúcar blanquilla, Simón&aurell&Meléndez (istos son teachers), Álex Montañés, NostraXladamus y V de Burro. Amás bi habrá un chicot socalze parau por os organizadors d'a Semana Cultural de Cheolochía (se zilebrará en abril)
Tos i asperamos!



jueves, 3 de diciembre de 2009

Exomuseu en a Unibersidat de Zaragoza



Fa bellas semanas se instaló un exomuseu (museu a l’aire libre) en o zésped d’o edifizio de Ziencias d’a Tierra d’a Facultat de Zienzias de Zaragoza. En iste exomuseu s’exponen diferents rocas con un cartelet aon se indica a suya litolochía, orichen, edat y ambient de creyazión.
Encara que a yo a petrolochía (l’estudeo d’as rocas) no me fa guaire goyo he de dezir que ista exposizión ye prou interesant ya que grazias a istos cantals se puede reconstruyir cómo yera ista parti d’o planeta fa millons d’añadas. Grazias a ellas podemos biyer a desembocadura d’un gran río en pleno Baixo Aragón, tamién podemos biyer un mar tropical en o Puerto de Montrepós, una placha plena de cocodrilos en Ricla (¡Aragón teneba placha!) u un gran lago en Calatayub.
Isto pareix zienzia-ficzión, pero prou que no’n ye, ye zienzia.Se ferá una inaugurazión o diya 14 u 15 d’Abiento, (Tos l’abré de confirmar) ¡Bi sotz totz combidaus! Amás bi habrá una chicota borina con o conzierto de “V de Burro”.
Manimenos he de dar un tirón de orellas a os que parón l’exomuseu, pues pareix que encara que de piedras en sepan muito, de plantas y chardinería no’n saben ni zarrapita ni pon, pues ban y nos fican un cantal de halita (sal) de Remolinos en meyo d’o zésped…Encara han teniu a buena ideya de barnizar-la (no más ta que con a plebia no afectase a una roca que han meso baixo ella, as plantas a els rai) pues no contaban con que o zésped se ruxia con una cosa clamada aspersor, que con a presión con a que chita l’augua se ha minchau o barniz y meya roca d’halita. Nomás cal biyer o fermoso que ye o zésped baixo a roca, que encara que sigamos a final de l’agüerro, se esferenzia prou bien o zésped bibo y o zésped socarrau. Con tot y con ixo pareix que no ban a fer-se-ne guaire por as plantas sino por a roca que ye baixo ella que puede que se crebe por haloclastia (como fa l’augua en chelarse en as grietas d’as rocas). Asperemos que recapaziten ya que no ye solament o zésped, bi ha atras plantas, entre ellas un ginkgo, una olibera y a nuestra palmera! Que como la toquen u le pase garra se parará una gorda.

sábado, 31 de octubre de 2009

Nueit de animas.




Ista tardi, como todas as tardis de 31 d’octobre dende fa 4 añadas, ninos gosan trucar a la puerta de casa mía ta dezir ixo de “truco o trato” y si no les das lamins te plenan a puerta de espuma de colors.
Me fa muita pena tot isto, no pas que os niños zilebren Halloween ya que a yo m’ese feito asabelo goyo de zilebrar-lo de chicot! Manimenos lo que me fa pena ye que se pierda o sentiu d’ista zilebrazión, a nueit d’as animas, que dica fa 30 añadas encara se zilebraba de bella traza en o mío lugar y a redolada y güe en diya encara se zilebra en iste sentiu en muitos lugars d’o Pirineu y d’o Montcayo y en tot o norte d’España en cheneral.
Ista fiesta tien o suyo orichen en a fiesta zelta d’o Samhain, fiesta que indicaba o comienzo d’o año zelta que comenzipiaba con o mes de Samonios, o mes escuro de l’año (os zeltas dibidiban l’año en 2 meses, Samonios y Giamonios, que comenzipiaba en abril) En ista nueit os espritos u almetas teneban permiso ta combibir con os bibos. Ta mantener-los goyosos y ta aleixar a os malos espritos a chent dixaba comida en as carreras.Ista zilebrazión coinzidiba con a fiesta romana d’a recullida, clamada Pomona. Supuestament ista zilebrazión se mezclaría con a zelta añadiendo uno d’os simbolos más conoixius d’ista fiesta, a crabaza.
Iste interés que tien os niños por ista fiesta debería fer-se serbir ta amostrar-les o que ye ista zilebrazión en a nuestra cultura, encara que cuasi totz os que lo zilebran en o mío lugar son sudamericans, que pareix que en os suyos países a influyenzia cultural de Estaus Chunius ye más gran. De todas trazas me fería goyo que els tornasen a bibir iste rito como lo biyón os nuestros pais y lolos. Cuan os chobens feban crabazas y las meteban debant d’a puerta ta pedir un aguinaldo, cuan ista nueit no se dixaba de tañir as campanas d’a ilesia como símbolo de paz con os difuntos que en ista nueit tornaban t’as carreras con os bibos. Y que conoixiesen, por eixemplo, que a la mala chent se les enterraban sin zapatos ta que no tornasen en ista nueit y muitas atras cosas.
Cal fer remeranza de tot isto, que en berdat “Halloween” ye más nuestro que no pas american, que encara que agora se tome a suya bersión d’a fiesta, ista se ha estau zilebrando aquí dende fa más de 2200 añadas. Isto tamién ye a nuestra cultura, cal preserbar-la como se fa con milienta zilebrazións, danzes, traches típicos, luengas…..Curiosament, as presonas que más dizen preocupar-se por a disparizión d’a suya cultura son os primers que repelen ista zilebrazión”…curioso. Será que como ye una zilebrazión que no ye solament aragonesa ya no “mola” conserbar-la….
¡Goyosa nueit d’animas ta totz!
Ista ye a web de Radiquero, un lugaret d'o Pirineu aon encara se zilebra a nueit de difuntos. http://www.radiquero.com/animas/todos.html.

domingo, 11 de octubre de 2009

O Sistema Solar ¿Somos aliens en A Bía Lactea?


Fa bellas añadas que amanexió una notizia en o mundo zientifico que muitos prebón ascape de desmentir-la, pues pareix que o nuestro Sistema Solar no perteneixería a la Bía Lactea sino a Sachitario.
Sachitario ye una galaxia mas chicota que no a Bía Lactea ya que tien menos masa y debiu a isto y a la suya proximidat a Bía Lactea ye abalando-se-la. Uno d’os puntos por os que as dos galaxias se son chuntando ye chustament aon ye o nuestro sistema solar. Isto explicaría por qué o nuestro sistema solar no ye orientau en o mismo plano que a bia láctea. Isto se puede beyer fazilment alufrando o zielo de nueits y beyendo que a Bia Lactea no sigue a misma direczión que o sol, a luna y os planetas, lo que clamamos ecliptica.
Bi ha zientificos que desmienten ista teoría afirmando que a inclinazión d’o sistema solar no aporta garra dato important y que o raro ye que coincidiese, os nibels de fierro d’o nucleo d’o sol ye en o rango d’a bia láctea y nopas en o rango d’as estrelas de Sachitario.
Atros zientificos, u parazientificos, afirman que isto ye berdat puesto que debiu a isto se explicaría o calentamiento global ya que o Sistema Solar sería pasando por un punto de muita enerchía y que o calendario maya remata en o 2012 ya que en ista calenda o Sistema Solar estaría en o meyo d’a interseczión d’as dos galaxias……..zas! Iker Gimenez tremola, que plegan os Mayas. Y parixeban fatos cuan os cambeamos por un botejón…
Como biyetz encara bi ha muito que imbestigar y que bi ha opinions ta tot mesmo t’os frikientificos…
¿Que en pensatz? ¿Somos bialactianos u sachitarianos? Aspero que isto no tos creye una crisis d’identidat.

miércoles, 16 de septiembre de 2009

A perbersión d’o luengache periodistico




Remata a temporada de cremas forestals d’estiu y pareix que lo ha feito de bote y boleo por a fredor prontinaza.

Iste estiu nos ha dixau muitas imachens que sisquiá no esen pasau, pero, desgraziadament, ye asinas. Manimenos cal aprender d’as errors encara que ta muitos as actuazions frente a las cremas han estau prous, sobre tot t’os que más abrían de pensar-ie y d’aprender-ne. Una pena.
Iste estiu tamién, como totz os estius emos estau informaus por os meyos de comunicazión, que de cabo ta cuan desinforman y embolican más que no informar-ne bien.En todas as cremas se gosa dar-ne informazión d’as ectareas cremadas, y gosamos sentir-lo d’ista traza:

“En ista crema se son cremadas dica iste momento 3000Hc, d’os cuals 2000 son de mont baixo, 500 de selba y 500 de cautibos.”

Agora caldría que explicasen qué entienden por “mont baixo”, “selba” y “cautibo”. Pareix que t’os periodistas “mont baixo” como o suyo nombre indica, ye un mont baixet, con aligars, chinestras, adorables conielletz saltando y muitas birabolas bolando entr’os romés y os tremonzillos....Pues no pas! Siento dezepzionar-tos pero mont baixo ye una masa boscosa compuesta por eixemplars naixius de chitos de zepo o radiz. O contrario estaría “mont altero” aon os eixemplars son naixius de simient. Ta que tos ne faigatz bella ideya un zepo de bit estaría “mont baixo” ya que creix a partir de chitos mientres que una parrera estaría “mont altero”. Atro eixemplo estaría una carrasca y una chaparra, a carrasca ye mont altero ya que naixe d’a simient y a chaparra en naixer con muitos chitos tien un aspecto más “achaparrau” y ye mont baixo. Isto no quiere dezir que un mont altero siga más altero que no un mont baixo. Un eixemplo estaría un mont altero de Pinus halepensis (o pin carrasco, o más común en España) con pietz de bels 7 u 8 metros d’altaria, y por atro costau un mont baixo de Sequoia sempervirens, aon os pietz pueden tener 45 metros d’altaria.Alabez ixa frase de “3000Hc, d’os cuals 2000 son de mont baixo, 500 de selba y 500 de cautibos” Ye como si dizesenos “Han trobau a 6 presonas y 2 rumans metendo fuego a o mont.”

Atra lindeza d’os periodistas ye cuan dan por controlau a crema chusto cuan ista ya no puede continar ent’abant, cuan en reyalidat ista fase se clama “liquidazión”. Una crema ye controlada cuan encara bi ha flamas pero se sabe a suya amplaria y dic’aón plegarán. Ye dezir, una crema puede estar controlada porque se sabe que en plegar en bel río, por eixemplo, no podrá pasar-ne, pero contina cremando o mont dica que i plega.
Ir a una notizia
Aquí se diz que encara que a crema siga "controlada" encara que os medios terrestres "continen bichilando"....... No te fote, ye que encara bi habrá flamas, u qué?

Atra error que gosan fer ye omitir a existencia de parte d’o dispositiu anti-cremas, como son os retens forestals u os bichiláns. Cuan bi ha bella crema sabemos que i ban os bombers, os militars, pero…..¿os reténs? ¿Qué parola ye ixa?..........ah!! os forestals! (atra error) y de cabo ta cuan beyemos como bel intrépido ziudadano sale en a TB dizendo que ha estau él qui ha bisto primero a crema y que grazias a que ha clamau a o 112 han puesto extinguir-lo……¿belún sabe lo que ye un bichilant forestal y lo que fa?...Ye bien que a chent siga sensibilizada y que aduyen, pero puestar que cuan ixe señor aiga clamau o bichilant ya lo aiga feito fa tiempo, manimenos os bichilants no amanixen en os medios.


Atra grau error ye no saber distinguir entre ofizios. Tos sorprendería sentir en a TB “l’auxiliar d’enfermería ha puesto satisfactoriament reyalizar l’operazión de trasplante de corazón” Manimenos fa 2 añanas sentibanos tamién en a TB como un Achent d’a proteczión d’a naturaleza eba meso fuego a o mont ta que l’alongasen o contrato………..A beyer, os achents forestals son funzionarios y tienen a graniza suerte de no tener un contrato que remate cada temporada como pasa con os treballadors de retens, que estión os que en berdat metión o fuego.
Ir a una notizia

Y como istas podrianos trobar-ne asabelas. ¿No son os meyos de comunicación asesoraus por a reyal academia d’a luenga española ta fer serbir bien o luengache? Pues pareix que nomás fan que os periodistan digan “se lo dije” en bez de “se la dije”. Tamién podrían asesorarse sobre istos temas antis de embolicar-nos, porque pareix que lo que se diz en a tb ba a misa, y nos creyemos tot.
Ir a atra En ista se meten a os polizias ¡zas! Mai no'n he bisto dengún en una crema.

Asperemos que a proxima añada siga millor, y que os periodistas no aigan de charrar-ne.

viernes, 21 de agosto de 2009

O diya que redotemos a os romans.



Maitín se zilebra en o lugar de Mara a Vulcanalia. Una fiesta d’orichen roman, pero que en ista tierra pilla atro sentiu, pues fa 22 sieglos os romans estión redotaus por as tropas zeltiberas en a ziudat bela de Secheda en ixe mesmo diya.Dende fa ya güeito añadas se remera iste feito con una fiesta con recreyazión istorica en iste lugar, Mara. Amás o diya 30 se zilebrará o diya de puertas ubiertas en que se podrá besitar a ziudat con as suyas nobedatz.

Cal dezir que iste estiu ha dixau un granizo trobo, pues una plataforma que se trobó en os arredols de Secheda en o año 2004 pareix que seguntes zaguers estudeos en iste estiu han determinau que ixa plataforma estaría o primer santuario zeltibero y zelta d’a Peninsula iberica. Estió construyida con forma romboidal y de traza que una d’as suyas bisectrizes ye orientada ent’o mon de l’Atalaya, puesto per an s’amaga o sol en o solstizio d’estiu. Os zeltibers, como totz os zeltas beneraban a la luna y a o sol y por ello zilebraban os solstizios y os equinozios, as nueits más larga y más curta, entre atras fiestas zilebraban o Lugnasadh, a fiesta d’a cullida en onor a o dios Lug, o dios d’o sol.

Ta saber-ne más: http://www.segeda.net/

miércoles, 19 de agosto de 2009

Continamos fendo huellos por secundena añada.


Iste mes d'agosto zilebramos o cabo d'año de Fendo huellos y de Blufi.

2 añadas en as que he charrau d'o que más goyo me ha feito, encara que menos a sobent d'o que me'n ese cuacau pero ye que no adubo a tot encara que siga d'estiu.


Mersi a totz os que continatz leyendo-me dend'o primer inte dic'agora y a os que me sigatz leyendo dende no fa guaire y sobre tot, mersi por os buestros comentarios.


Continaremos ent'abant fendo huellos aspero que por muito tiempo!

miércoles, 12 de agosto de 2009

Plegan as Perseidas



Como totz os años, en plegar istos diyas d’estiu tenemos a oportunidat d’alufrar uno d’os espectaclos naturals que más marabiella. Son as Perseidas u glarimas de Sant Lorién.Encara que a suya existenzia tienga una explicazión zientifica puesto que son repuis d’a coda d’un meteorito que en plegar en a atmosfera se creman produzindo a suya incandeszenzia, o ser umano contina beyendo-lo con güellos inozents, creyando un ambiente machico a o suyo arredol.

No ye a millor plebia pero en ye d’as millors y a más alufrada debiu a o buen orache d’o estiu y que a chent ye de bacanzas, manimenos ista añada ye especial ya que as boiras ban a dixar beyer-las en cuasi totz os puestos amás que a luna en estar cuasi nueba permitirá una escuridat que fera onra.
Ta beyer millor as perseidas cal mirar entre as constelazions de Perseo y Casiopea(N-NE, alto u baixo, Casiopea se distingue prou bien perque tien forma de W) ya que o suyo punto radiante(d’aon aparixen) se i troba.

sábado, 1 de agosto de 2009

As flamas afogan o estiu.



Iste estiu ye estando trachico a o que cremas se refiere. Miles d’hectarias en toda España han estau pasto d’as flamas. Mesmo han muerto presonas fendo o suyo treballo! Contimparando ista temporada con as zagueras, ye a pior por goleada (sin contar ixas pobres chents que morión en Molina fa 4 añadas) a o menos dende que yo tiengo esmo. A pior parte la ha lebau as redoladas d’as Cuencas mineras y Sierra d’Arcos con más de 11mil hectareas cremadas. Atros puestos afectaus por as cremas en a nuestra tierra han estau as cremas de Purroy-Morés fa cuasi dos semanas, tamién en Laina-Medinazeli en a redolada soriana de Tierra de Medinazeli, Jaulín ista semana y güe mesmo atra crema en os monts de Valtorres-Terrer que yo mesmo he presenziau con o miedo de tener-lo tan amán y que a la fin d’ista tardi 500 hectareas se yeran ya cremadas.
Ista zaguera crema de Valtorres se ha produziu en o mesmo puesto an que l’añada pasada s’en produzió atra, pero ista begada a calor y o biento que i feba han estau mas fuertes que no fa una añada y ha pasau lo que ya se prexinaba fa tiempo. Ixe mesmo biento que alimentaba as flamas ha estau o salbador d’o lugar de Valtorres, que a escasos 500 metros de l’orichen se ha salbau por estar en sentiu contrario aon o biento soplaba.


Os monts son plenos de fusta que cal limpiar y la chent ya en ye farta, pero os d’astí alto que PARten o abadexo dizen que no bi ha prou de diners. Manimenos creigo que con os diners que son fendo serbir istos diyas bien se baldría contratar a mas chent ta amortar as cremas d’ibierno, que ye asinas como creyemos que se han de amortar, d’ibierno, amás de fendo una buena chestión en fer-se as replantazions, que tamién trobar-se con un pinar con pins que parixen cañas de pescar y que cuasi no puedes andar por meyo por a densidat que bi’n ha…..tampoco no ye plan.


Dende aquí un fortal abrazo a totz os que lo etz pasau mal, sobre tot a aquels que etz perdiu a una presona quiesta u a buestra traza de bibir, puesto de treballo, etc.Aspero que istas rebesadas podrán fer reflexionar a os nuestros supuestos representants políticos y que beigan que isto asinas no puede continar ent’abant.

martes, 23 de junio de 2009

Nueit de Sant Chuan.



Güe ye a machica nueit de Sant Chuan. Que prou que no cal que tos esplique qué en ye, totz lo sabetz. Pero ta yo (y ta muitos atros esclaus d'as nueits debant d'un libro) ye o diya que rematan os desamens! A os que encara tos mancan bels diyas, muito animo! Nomás ye o zaguer trango.

Aspero poder escribir más a sobent encara que ya aiga comenzipiau a treballar.


Como curiosidat tos boi a explicar lo que se fa en o mío lugar ista nueit. No se fan fogueras ni cosas d'ixas. En o mío lugar os mozetz ban recullindo os tiestos d'as farchadas d'as casas y los meten en o cobalto d'o puent d'o río. Prou que a la chent no le fa brenca goyo y en plegando a nueit se gosa meter-los dentro de casa. Manimenos siempre bi ha belún que lo ixublida.

Amás en as puertas d'as casas d'as mesachas se gosaba dixar un cardo (no como simbolo de que estase fiera sino que belún la quereba u simplament porque sí, siga mesacha, mesache, choben, biello mesmo a o cura) encara que dende fa bellas añadas ya no se fa isto (Con o goyo que me feba de reyir-me d'as bezinas que en salir de casa suya se trobaban con semejante cardo...).


Bueno, no dixa d'estar una tradizión más, curiosa, fata, como lo beigatz. Pero lo que cal agora ye ixublidar-se d'os desamens!


Goyoso estiu ta totz!

sábado, 30 de mayo de 2009

Contradanza de Zetina


Iste mes nos dixa ta comenzipiar ya a recta final d’o curso! Istas mans y istos güellos que güe escriben ya son fartos de beyer y tocar chesos, de describir fallas, de glaciars, de paleodolinas y de tot en cheneral, pero ye lo que cal agora.
Iste mes nos ha ofreziu tamién, como totz os años, un poliu espectaclo d’o que Aragonía tamién se’n fazió eco. Se trata d’uno d’os pocos rituals zeltiberos que encara se zilebran en Zeltiberia. Ye a Contradanza de Cetina, que se zilebra totz os 19 de mayo en onor a San Lorién. Ye un antigo ritual zeltibero d’adorazión a la luna en a que güeito contradanzaires se bisten con bestius negros y blancos con a cara zaboyada por mascaras y un atro danzaire representando a o diaple se biste de royo con boina roya.

Tot o lugar queda nomás con a luz d’as “hachas” que portan os güeito danzaires que els mesmos fan con cuerdas y pez. O diaple guida o baile y completa cada “mudanza”, bi’n ha tantas que no se puede fer-ne que bels trenta, tals como “el dios de las aguas”, “Batán por alto”, “La vuelta de la campana” u “Los arcos”. En rematar istos comenzipia una pantomima clamada “el afeitao” en a que a o diaple posau en una siella se le amanan os contradanzaires ta afeitar-lo, le quitan o diner y lo matan cayendo a o solero. Dimpués le ploran y lo leban por denzima d’os güembros con as “hachas” debantadas, tornan a dixar-lo en o solero y resuzita rematando a contradanza con un baile más escapau como de apoteosis final. Tot isto acompañau por una mosica muit muit repetitiba.

Curiosament, pareix que antismás o diaple yera una persona que eba estada condenada a muerte. Prexinatz con qué goyo bailaría el pobrezico, que ye esclatero, no resucitaría dimpués de estar afeitau como se fa güe.

Astí baixo tos dixo bel par de bideos. Tos animo a que o prosimo 19 de mayo tos amanetz a Zetina y que disfrutetz d’iste anzestral espectaclo. De momento, que tos baiga bien con os desamens y si no’n tenetz, sentius afortunaus.


miércoles, 22 de abril de 2009

22 d'abril, diya d'a Tierra

“…Os nuestros muertos mai no ixublidan iste fermoso mundo que les dio bida. Els encara aiman sus berdas bals, os suyos remorosos ríos, as suyas magnificas montañas, as suyas alpartadas cabañeras y ibóns y baías de marguins berdas y siempre sospiran con un amoroso
afecto por os sers bibos de corazons solencos, y a sobent retornan d’o goyoso estanco de caza ta besitar-nos, guidar-los y conotar-los…”


Ista ye parti d’a rispuesta d’o Chefe Seattle a os colons americans que quereban mercar as suyas tierras y nimbiar a la suya tribu a una reserba fa 122 añadas.Os antigos indios no entendeban cómo se creyeban os blancos capables de mercar bella cosa como a tierra. Ta els ixo yera imposible, l’ombre no puede poseyer a Tierra, ye a Tierra qui poseye a l’ombre.

Pues sí, encara que güe se charra muito sobre a “supuesta” destruczión d’a Tierra por l’aizión d’o ser umano, a la tierra rai, en piors situazións ha bibiu, Que aumentamos a cantidat de CO2 atmosferico, a ella rai, malas que la palmemos ella solica en bels millons d’añadas lo soluziona. Que regalamos o chelo d’os casquetz polars, a ella rai, ella ya lo iba a fer sin a nuestra aduya, encara que ella nos iba a dixar bel par de sieglos más ta fer-nos-ie.

¿Cómo podemos poseyer garra cosa que nos domina? Como diz a canta de Jimmy Fontana “He abierto os güellos ta beyer arredol de yo, y arredol de yo chiraba o mundo como siempre”


Con istas parolas quereba remerar o diya d’a Tierra, que se zilebra totz os 22 d’abril, ¿No lo sabebatz, berdat? Ye que no se fa garra actibidat, manifestación, nada de nada. En a facultat de cheolochía de Zaragoza güe se han feito bellas actibidatz, chuegos, charlas, etc. Pareix que cada año se fan más cosas interesants. Aspero que continen asinas y que a o año prosimo tos pueda combidar a totz a ir-ie.

viernes, 17 de abril de 2009

Tornan os cursos d'estiu d'a Unibersidat.


Atro año tornan os cursos d’estiu d’a Unibersidat de Zaragoza, sin cuasi cambeos en a suya oferta. Creigo que istos cursos son una buena oportunidat ta conoixer cosas nuebas, porque te fan goyo, porque te fan onra u simplament porque te truncan o ficazio. Tamién ye una oportunidat ta ir-se-ne de bacanzas ¿por qué no? U tamién ta conseguir creditos de libre eleczión.

Si tos fa goyo a botanica y o senderismo tos recomiendo o curso de botanica que se fa en Tarazona dend’o 29 de chunio dic’o 3 de chulio sobre a botanica d’o Moncayo. Yo bi estié l’año pasau y ye un curso muit muit majo. Totz os diyas se fa una cursa a bel puesto d’a redolada d’o Moncayo, se aprende asabelo sobre botanica y os puestos aon s’en ba son muit polius.

Tamién se torna a fer en L’Ainsa o curso sobre a biolochía d’a conserbazión. Un curso aon se meten en practica tecnicas de seguimiento y conserbazión d’espezies animals y bechetals, como son os chizars y os clunchigüesos. Ye laminero iste curso, eh!

Como nobedat se fa por pimer begada en Chaca un curso sobre cremas forestals con supuestos practicos que tanto goyo me fan….. Cal dezir que iste curso se fa dend’o 7 dic’o 10 de septiembre, en plena epoca de desamens…….Una pena, m’ese feito goyo d’ir-ie.

Y como istos una larga lista de cursos, como o curso de cheolochía de Chaca, cursos de arqueolochía en Calatayub (¿Ta cuán un curso sobre Zeltiberia, por fabor? ) Y tamién os cursos d’a Unibersidat d’estiu de Teruel, que tamién tienen buena pinta.

Asinas que ya no tenetz excusa de dezir que no fetz cosa d’estiu. Conduzitz-tos-ie ascape! Puestar que nos trobemos.

Ta saber-ne más:


jueves, 9 de abril de 2009

A Tierra ¿Ye una uga pansa u un flan de galletas?


Güe en que leyeba un libret sobre l'istoria d’o mío lugar, que en o suyo tiempo me parexió prou pincho, me he trobau una sorpresa que me ha feito asabela grazia. Pues resulta que iste siñor que escribió o libro en 1925 nos amuestra as ideyas zientificas que teneban en aquels años, y entre tot isto, nos charra sobre a formazión d’as montañas y diz isto:
“…Ye teoría cheneralment azeptada por os cheologos que a Tierra estió en un grau de fusión completa en a suya primer epoca y que zaga ista fusión debió seguir o suyo enfredamient,…,en enfredar-se, a superfizie achicó a suya amplaria fendo que se creyasen rugas como lo fa una mazana u as ugas en tornar-se pansas….

Sí, como podetz leyer en ista epoca no sabeban garra sobre a tectónica de placas, a deriba continental. Estió Wegener uno d’os zientificos que estudión iste tema en ista epoca, con muita polemica, prou que sí.
Güe sabemos que as montañas se creyan por muitos motibos, pero o prenzipal ye o trepuzón entre placas tectónicas. Como nos amostraba un mayestro de 1º d’a E.S.O. a Tierra estaría un gran flan y os continents estarían galletas. Si o flan de abaixo se muebe, as galletas lo fan tamién, chuntándo-se unas con as atrás y trepuzando, belunas se crebarán, se partirán en 2 y se moberán en diferents direczións , atras se meterán denzima d’atras. Pues isto mesmo pasa con as placas tectonicas y d’ista traza se creyan as montañas.
Como prueba d’isto, podemos beyer que a costa oeste d’Africa ye igual que a costa este de America, amás, podemos trobar-ie os mesmos fósils, mesmas estructuras cheolochicas, encara que güe sigan dos continents que se troben muit luen.
L’Himalaya se ye creyando debiu a o trepuzón entre l’India y Asia, ¡¡y encara contina!!

Se podría meter-ne muitos exemplos que corroboran a teoría d’a tectonica de placas y a deriba continental, manimenos ¿Qué en pensarán os zientificos de dentro de un sieglo? Puestar que piensen o mesmo que nusatros somos pensando sobre as teorías d’o pasau. Ya bi ha bels zientificos (entre els uno en Zaragoza) que diz que isto no ye berdat (me fería goyo de conoixer a suya teoría)
Os tiempos cambean, as ideyas tamién, mientres, a tierra contina chirando como siempre, lo que nustros pensemos, a ella rai.

sábado, 14 de marzo de 2009

Pandicosa



Qué poliu ye de biachar y de conoixer nuebos paisaches, nuebos lugars, nuebas chents... Biachar encara que siga mientres un diya y no muit luen, siempre bi ha bel puesto a escubrir. Y lo digo yo que cuasi no he biachau (¡qué sorna!) A begadas a manca de tiempo u de diners u mesmo a preza de dixar a monotonía fa que preferamos rimaner en casa.

Ista semana soi iu a un puesto una mica luen d'a casa mía, soi iu a Pandicosa, en o más recondito d'os Perineus, practicament esconoixius ta yo (Si cuasi ese plegau antis en Toledo que no en ixe lugaret!!) . He de dezir que mai no i yera puyau dic'alabez y a berdat que me ha feito asabelo goyo tanto Pandicosa como os arredols. O contraste d'a calor que i feba (iba en chambreta) y a nieu que encara i eba en as tucas d'as montañas y mesmo en as carreras, yera prou curioso. A botanica y a cheolochía d'a redolada son asabelas interesants. O contraste d'os pins berdes con a nieu blanca d'as montañas y o chelo d'os ibons, fa a delizias d'os freaks que estudeamos a mai Tierra(Encara que me ese feito más goyo de beyer os caxicos berdes, pero ye berdat que en tornar-se-ne ya no habrá ni gota de nieu, lastima).

Aquí tos dixo dos fotos d'o ibón (chelau) de Pandicosa, aon se troba ixe famoso balneario De 5 estrelas aon se queda incomunicada a chent por as abalanchas (a yo no me fazió o morro cló) As fotos no son tan polidas como as de Felqueral, pero a yo me fan goyo y con ixo ya bi'n ha prou.

viernes, 27 de febrero de 2009

Os fosils en a istoria.


Actualment, totz sabemos que os fosils son restos de orichen biolochico d’o pasau, que por prozesos cheolochicos han puesto conserbar-se dica l’actualidat. Dengún no piensa que os fosils son nomás piedras que casualment tienen forma de sers bibos, ya que as inbestigazións que se han feitas nos dixan prou claro o suyo orichen. Pero, ¿Qué en pensaba a chent d’antismás?

Ya os Neandenthals comerciaban con fosils. A mas antiga prueba d’ello se troba en a Borgoña francesa, an se trobón en una espelunga fosils marinos de diferent prozedenzia. Muitos de els emplegaus en collars y zinturons . Ta els, os fosiles serían sers sobrenaturals, con poderes y se feban serbir en rituals como en intierros o como proteczión.

Os echipzios antigos ya deduzión que o Nilo estió baixo o Mediterraneo ya que se i troban fosils marinos.

Bels filosofos griegos, entre els os Presocraticos, afirmón que os fosils en a costa mediterranea serían restos marinos d’epocas pasadas que se i trobarían por imbasions d’o mar.
Tamién podemos trobar en a suya mitolochía diferents trazas de explicar la presenzia de fosiles:
Homero nos charra en a suya obra “L’Odisea”sobre o chigant Polifemo, un ser con nomás un güello de gran grandaría, os ziclopes. Isto se explicaría por la presenzia de restos fosils de mamuts enanos en as insas d’o Mediterraneo. Istos animals, como os elefants, poseen un gran forau nasal, que a l’ambiesta d’os griegos, yera o forau aon se situaría o suyo güello.

Os Grifos son sers metat alica, metat león que guardaban asabelos tesoros en as montañas d’Orient, casualment astí se pueden trobar fosils de Protoceratops y Psittacosaurus (conoixiu como dinosaurio loro por o suyo pico), dinosaurios con una morfolochía muit pareixida a la d’iste ser mitolochico.
Ta atros filosofos, como Platón y Teofrasto, os fosiles serían caprichos d’a tierra. Naixerían a partir de simient, como lo fan as plantas. Pero os romans no se quedón cortos y afirmón que os fosils se formarían en a tierra espontaneament, como lo feban as moscas, gusanos y mesmo os zorzes. (Os zorzes se formarían en dixando una caxa con trigo y ropa biella mientres bels diyas)



En a cultura china se creyeba que as conchas fosils que se trobaban en as montañas s’eban creyadas baixo l’augua. Por exemplo, os braquiopodos Spirifer tienen as suyas balbas muit alargadas y se creyeba que yeran golondrinas (En bels puestos de nuestra tierra les claman mariposas, por o mesmo motibo)

T’os hebreos, os fosils serían sers castigaus por dios, como se puede comprobar en o Genesis aon se rezenta l’istoria d’a muller de Lot, que se combierte en una figura de sal por desobedecer a dios.
Ya en a edat meya a teoría sobre l’orichen d’os fosils no millora.
Os arabes, creyeban que os fosils se formarían a partir de un barro con una enerchía que en contacto con o sol u l’augua se coagularía. Tamién creyeban que atros fosils serían animals y plantas que petrificarían en pasar por ziertos foraus d’a tierra aon amanarían ziertas enerchías.

Seguntes os cristians, en un principio os fosils estarían os desechos d’o taller de Dios. Al igual que Adán estió creyau a partir d’o barro, os fosils no abrían teniu a suerte de rezibir o don d’a bida. Dimpués se creyó que a presenzia de fosils marinos en as montañas se debeban a o dilubio unibersal.

Istas ideyas no cambeón dica que Leonardo da Vinci en os sieglo XV afirmó que os fosils yeran restos de sers petrificaus d’o pasau, a mayoría bibiría en o lugar aon se trobón y que se troban ordenaus por capas. Niega la teoría dilubista, como os presocráticos.

Un caso curioso ye l’alemán Beringer, profesor d’a Unibersidat de Wurzburgo, o zaguer defensor d’a idea platónica de l’orichen inorganico d’os fosiles. Estió engañau por os suyos alumnos, que le enterraban extrañas figuras que els mesmos eban paradas artesanalment en piedra ta que o suyo profesor las trobase. O profesor argüelloso d’o que eba trobau , describió os fosils inchenuament en o suyo libro “Lithographie Wirceburgensis” fendo a risa de toda a comunidat zientifica.