domingo, 28 de diciembre de 2008

A mayor bolsa de petroleo d'o sur d'Europa en os Monegros.


¿Mai no tos ha pasau que en beyendo bella notizia en o periodico tos datz cuenta que no le dan a importanzia que tien? Pues güe de maitins fendo una güellada a o Periodico de Aragón, en una chicota columna leigo que en Monegros han trobau a más ganiza bolsa de petróleo que mai no se ha trobada en o sur d’Europa!
Pues sí, mirando-me-ne informazión en os míos libros de cheolochía istorica en Aragón ya fa bel sieglo que se i fazión prospeczions. Estió a Unibersidat de Madrid con colaborazión d’a UT (Unibersidat de Texas ) y d’a USGS ( Investigazión cheolochica d’os Estaus Chunius) que en 1910 fazión prospeczións por totz os puestos an cheolóchicament se podese trobar-ne. Y uno d’ixos puestos estió os alrededors d’Ontiñena. Os suyos resultaus estión negatibos. A o menos ixo dizió l’informe que os americans fazión t’a Unibersidat madrileña.
T’os que no lo sepan. Os puestos más propizios ta que en i aiga, son puestos aon se aiga formau cualsiquier estructura cheolóchica que funzione como “trampa” fendo que o petróleo se i quede reteniu. Pues bien, en iste puesto trobamos un pliegue de materials impermeables formando un “mega-pozal” de bels kilometros d’amplaria, que alza iste poliu liquido.
Casualment, iste puesto se troba chusto en o meyo d’o que puestar que siga Gran Scala ¿Casualidat? Os directors d’a interpresa ILD, Pierre Luis Amancic y Paul Stephane Allegrini niegan saber-ne brenca, seguntes os suyos tecnicos a posibilidat de trobar-ne ye nula. Dizen isto a la bez que negozian agora más que nunca a crompa d’ixos terrenos a os suyos propietarios……….Sin parolas………
¿Pero en qué piensan ixas chents d’os Monegros??? Caldrá saber-ne más.
Aquí tos dixo con parti d’ista notizia en bersión dichital.

martes, 16 de diciembre de 2008

Goyoso Nadal



Dende fa ya más de un mes que teneba a mi pobret Blufi sin poder fer huellos como a el le cuaca. Ye que no aiga teniu prou de tiempo, manimenos en posar-me debán l'ordenador, no sabeba sobre qué escribir-ne. Será a fredor de l'ibierno, será iste zierzo a o que encara no me i feito, u puestar que siga a nieu que no plega en a bal, o cansanzio que produix l'estudio de mai Tierra u quimisió!!

Agora que Nadal ya ye plegau (en o Sabeco ya plegó fa más de un mes), pareix que uno se obliga a posar-se y escribir-tos ta que no pensetz que isto ye muerto.
Istas fiestas no me fan guaire goyo. O sentiu que le somos dando a totz isto. Mercar, mercar, y más mercar. Manimenos tamién ye o tiempo de soniar, soniar que tornas a estar con os tuyos amigos, a tuya familia. De seguro que si os reyes magos existesen les pediríamos tornar a beyer a a ixos que ya no bi son, que marchón u simplement ixos que bel diya as suyas bidas siguión un camino diferent a o tuyo y continan fendo a suya bida luen de tu...siquiá!

Asinas que tos deseyo un Goyoso Nadal y Buen Año, que tos reposetz, que tos trobetz con os buestros amigos y familia, y que os buestros deseyos se cumplan.

Nos beyemos luego.

sábado, 1 de noviembre de 2008

O linze boreal torna t'os Perineus.


Güe tos traigo una muit buena notizia que salió en os meyos fa una semana. Ye a reintroduczión d’o linze boreal u europeo (Lynx lynx) en os Perineus. Iste felino bibirá en cautibidat en unas instalazións en Les Planes de Son, manimenos puestar que a suyas criyetas puedan vivir en libertat.

Fa bels meses charré sobre atro d’os nuestros linzes, o linze iberico. Istas dos espezies bibirían chuntas en o ecosistema pirenenco dica que en disparixión. As prenzipals esferenzias son que o linze boreal ye más gran, bibe más que más en bosques y que caza animals más grans como cuerzos, chizars, encara que tamién caze coniellos, zorzes,etc. Iste feito puestar que siga interesant t’a suya reintroducción ya que en estar en a capeza d’a pirámide alimentizia fa presión sobre atros carniboros fendo que atras poblazións d’atras especies creixcan.

Ista espezie se puede trobar en o continent europeo y asiático manimenos ye sufrindo un proceso de extinzión en europa occidental encara que siga abondant en Rusia y Siberia.

Bi ha bellas subespezies como o Lynx lynx lynx que abita dende Noruega dica Siberia o Lynx lynx carpathicus que orichinalment abitaría dende Reino chuniu dico Mar negro, o Lynx lynx wrangeli que abita en Kamtchatka, Siberia oriental, Mongolia y Manchuria, representa o 80% d’os exemplars de linze boreal, etc.

Ista notizia amaneix dimpués d'a enrestida de un onso en a Bal d’Arán, que aspero que no siga un impediment t’a reintroduczión d’espezies autoctonas dispareixidas sino una buena excusa ta charrar-ne y poder plegar en un acuerdo.

¡Caldrá amanar-se-ie ta beyer-los! ¿Qué tos pareix?

domingo, 28 de septiembre de 2008

De cantals y plebias.


O que goso fer en obrir bel periodico ye mirar-me o primer a seuzión de redoladas, nomás ta beyer si bi aparix bella cosa d’o mio lugar (cosa que nomás ocurre una begada cada 100 añadas). Ayere estió uno d’ixos diyas en a que o nombre de Alfama d’Aragón aparix entre as fuellas. Pero en habiendo leyiu o titular ya beyé que no yera garra bueno. Un cantal de bellas güeito toneladas y cuasi dos metros d’altaria s’eba cayiu a o lugar dend’a montaña. Ya prexinaretz a cara de boniato que se me quedó en beyer en a foto que semejante mazacote yera a bels metros d’o almazén an alzo, entre muitos atros afers, o mío auto. Menos mal que se quedó astí posadet en o canto d’una paret, asinas prebocador, como si querese tornar a cayer (tienen ixa manía as piedras)

Ye un cantal de salagón prozedent d’o Cretazico superior (-100 a 50 millons d’añadas), estió meteorizau más que más por l’aczión de l’augua, esleyindo-lo. Iste feito chunto a la plebia d’ista semana fazió que o cantal s’eslurtase baixando a ripa ent’o lugar. Istos cantals gosan modificar-se en contautar con l’augua. U bien se esleyen creyando fenomenos karsticos (estalactitas, estalagmitas, espelungas, etc) U bien se da “l’efeuto de falca” en o que l’auga se fica entre as crepas d’a roca y en chelar-se aumenta o suyo volumen crebando-la.


Puyando por a ripa se pueden beyer as esferras que a roca fazió en baixar, arbols rancaus, trozes d’o cantal que se crebón por o camín, muros esbodegraus…
Isto no ye un feito aislau, dende cutio muitos cantals han cayiu sobre casas, garaches, parideras, lebando-se tot o que pillaban por o camín. Amás si puyamos por a ripa se puede beyer que bi ha cantals sueltos mesmo d’una amplaria mayor que a d’iste zaguer.

>Ta prebar de solucionar-lo fa zinco u seis añadas se instaló un sistema de retes metalicos ta pribar y amortir a cayida. Manimenos no se fazió en totz os puestos. Asinas que dende Fendo huellos yo y Blufi queremos dar una estirada de barbas y bigotes (os 4 pels que le restan) a os maximos responsables d’iste treballo a meyo rematar.




martes, 16 de septiembre de 2008

A fin d'o berano




Ya ye rematando atro berano, un berano que remeraremos por haber sobrebibiu a crisis economicas, ixuqueras que dixaban sin augua bels ríos, una expo suposadament de l’augua que teneba menos rigor que un cartel feito por un nino de prescolar (pero con muitos millons por meyo). Tamién hemos sobrebibiu a l’apocalipsis y a o caos que una maquiabelica maquina clamada LHC iba a sembrar en l’uniberso y que iba a creyar un forau negro que iba a abala-se a Tierra como qui mincha una fraga.

Tamién remeraremos iste berano por atras cosas como a crema d’os monts de Zuera, unos monts asabelo polius con rutas senderistas y especies bechetals que en pocos puestos se gosan beyer. Totz años ye o mesmo, cuan pareix que ye l’añada con menos cremas, bi ha un GIF (gran incendio forestal) que crema o 90% d’o total, l’añada zaguera estió en Torre de las Arcas, con a trista remeranza d’a muerte d’una Achent forestal y ista añada, Zuera con cuasi 3000Ha.

Son muitas as armiellas d’a cadena que s’encarga d’o suyo amortamiento: bichilans, emisoristas, retens, APN’s (achents d’a proteuzión d’a naturaleza), elicopteros, idroabións, autobombas, boluntarios, etc… Manimenos cuan un meyo se fa eco d’a notizia mai no s’ascuita garra d’istas presonas pero prou que se’n fan d’os militars qui i son ius a “aduyar”. De seguro si fetz remeranza d’o que se dizió y escribió sobre Zuera, remeraretz a la menestra Chacón salutando a os militars de turno. ¿Y a os APN’s, retens etc etc que tamién yeran fendo o suyo treballo?……..no, ixos a muyir fardachos.

En istos moments podemos comparar opinións muit dibersas, como as que un periodico aragones amostró: Un señor deziba que se yera malfurriando muitos diners en pagar a chent ta amortar incendios puesto que no bi ha que 2 ó 3 a l’añada y que mientres no fan cosa(desinformazión total) Manimenos una señora deziba que si se sapeba que ixe mont gosa cremar-se una begada cada 15 añadas, como que no i feba un “reten de guardia” ta amortar-lo (no prexino que pasaría si se chuntarsen istos 2 siñors con opinión tan dispars) Siga como siga o comentario, tot ye ta fer mal.

Atro exemplo estió fa bellas semanas, una crema en os monts de Baltorres, yo mismo, que treballo de bichilant, debié abisar d’o inzendio. Tot estió en un moment, os meyos i plegón ascape y tot quedó en una estreta. Manimenos a o diya prosimo en os meyos dizioron que tot se salbó grazias a un motorista que beyó a crema y clamó ascape a o 112 y que mesmo se mobilizón os militars d’o serbizio d’emerchenzias…………t’os meyos no bi abió ni bichilants, ni retens, ni na de na, nomás os melitars y un motorista intrepido…

Tot podría quedar-se asinas, como si no estasenos que pantasmas, pero no, tot pareix un complot contra os “forestals” puesto que encara que no les ne agradixen o bien que fan, si que les culpan d’os delitos d’atros. Fa una añada totz os meyos afirmón que un Achent forestal muit intelichent tenió a brilant ideya de meter fuego a un mont ta que l’enamplasen o contrato. ¡¡Agora sí qu’en charran!! Pero bi eba una cosa que no me cuadraba, os achents forestals son funzionarios y por o tanto tienen contrato fixo aiga o no aiga más o menos treballo. Por supuesto, l’autor d’ista canallada no estió pas un achent forestal, estió un ombre que treballaba como peón forestal, no pas como achent forestal. Pero o mal ya yera feito, y asinas se ha feito que a chent pensase que os Achents forestals estasen piromanos y que os buenezicos d’os militars eban de ir ascape a amortar o fuego………


Escribo isto ta prebar de dinnificar una mica o treballo de totz os que fan posible a preserbazión d’os nuestros monts encara que os meyos se miren d’estriboquiar l’opinión publica.

jueves, 21 de agosto de 2008

A Vulcanalia, Remeranza d'a luita d'una zibilizazión




Iste sabato 23 d’agosto, a Fundazión Segeda zilebra a fiesta d’a VII Vulcanalia, ye una baralla zeltibero-romana con antigas recreazions en o lugar de Mara an se troban os alleros d’a ziudat zeltibera de Segeda (Sekaiza). Ista fiesta, a Vulcanalia gosa zilebrar-se o cabo de semana más amanau ao 23 d’agosto, diya de Vulcano en a epoca romana.

Os romanos firmón un tratau con os sechedenses por o que os romanos no atacaban a suya ziudat pero os sechedenses no podeban creyar nuevas murallas. Os sechedenses no’n creyón garra nueba pero adrezón as biellas. Iste estió bisto como una prebocazión y os romans les declarón a guerra y ta ello cambeón o inizio d’o calendario a o 1 de chinero, si no serían plegaus en agüerro y o periglo d’a fredor que ixo conleba.
En iste diya, rezenta l’istoriador Apiano que en l’añada 153 a.c tenió lugar a primera baralla entre o exerzito romano ao mando de Nobilior composau por 30.000 ombres y o exerzito zeltibero de segedenses y numantinos ao mando de Caro de Segeda (Iste ye o primer nombre documentau en as tierras d'o que güe ye Aragón), con 25.000 ombres. O resultau d’ista primera baralla estió a favor d’os zeltiberos, morión 6.000 romanos y dend’alabetz Roma declaró iste diya como nefasto.
Belatros istoriadors d’a epoca recullón iste feito en o suyos relatos:
En reyalidat, en garra guerra bi habió tan inchusta causa. Os segedenses eban aculliu a os suyos aliaus y parients que eban fuyiu d’as guerras cuentra os romans. Entrezedión por els, pero ta cosa. Encara que s’eban absteniu de dentrar en a guerra, les obligón, como condzión ta un pauto en regla, a entregar as armas, feito que estió entendiu por os barbaros como si les obligasen a tallar-se as mans. Asinas que pillón as armas baxo o mando d’o suyo valeroso chefe
Megaravico”.
(Lucio Aneo Floro, Epítome d’aa Istoria de Roma I 34, 3-4)
“Pues feitos a luitar con os griegos e ilirios, mai no eban bisto dic’alabetz que nafras de pica y de saeta, raras begadas de lanza, pero en beyer os cuerpos espiazaus por a espada ispana, brazos tallaus d’o güembro, capezas separadas d’o cuerpo, truncada del tot a cerviz, coradas ao descubierto y toda menas de fierizas nafras, aterraus se demandaban cuentra qué armas y cuentra qué ombres eban de luitar.” (Livio 31, 34,4)
Ta zilebrar iste diya se ferán toda mena de autibidatz, como mercadillos artesanals, una recreyazión d’a luita, etc. Tot lo podetz trobar en istas pachinas:
http://www.segeda.net/http://www.losceltiberos.es/

lunes, 11 de agosto de 2008

As perseidas


Istas nueitz podremos desfrutar de un espeutaclo no guaire común pero que en istos diyas se dixa beyer si as boiras nos dixan, son as Perseidas u Glarimas de Sant Lorenzo.
Istas Perseidas son una plebia de meteoros de alta autibidat, ye dezir, que tienen un chicot periodo d’autibidat pero prou intenso. Iste periodo comenzipió o 17 de chulio y rematará o 24 d’agosto. Manimenos a suya autibidat ye maxima os diyas 12 y 13 d’agosto.

O suyo orichen ye un un cometa, o 109P/Swift-Tuttle, que poseye 9,7 Km de largaria y a suya orbita arredol d’o Sol dura bellas 135 añadas. En ista orbita, o meteorito ba gastando-se china chano dixando dezaga una racada de partículas en o espazio. En que a Tierra pasa por ista racada todas as añadas en a suya orbita, as partículas s’enfrontinan contra l’atmosfera y por a friczión d’ista s’escalfan y se creman produzindo una racada de luz que ye o que nusatros beyemos.

O suyo nombre ye debiu a que ta beyer istas Perseidas cal mirar ent’a constelazión de Perseo (ent’o Norte) Debiu a este feito, dend’o emisferio Sur no se puede beyer.

Asinas que si podetz beyer-las no os las perdatz. Ta beyer-las millor cal estar lexos d’a luz (cosa asabelo difizil en as ziudatz) y no tos ne faigatz si pasan 5 menutos sin beyer-ne garra. Gosan beyer-se una cada 2 menutos alto u baxo.

sábado, 2 de agosto de 2008

Cabo d'año de Fendo huellos


Güe Fendo huellos y Blufi somos de zilebrazión. Güe cumplimos una añico de bida, ¡o nuestro primer cabo d’año!. Una añada en a que hemos charrau sobre espezies menazadas, biodiberdidat en cheneral, cheolochía y ecolochía, cambeo climatico y mesmo nos hemos atribiu con l’istoria. Pero d’o que más argüelloso soi ye que he escrito d’o que más goyo me ha feito y que muita chent me ha apoyau en tot. Ixas presonas que me aduyón a fer o blog, que me dión informazión y totz os que bi sotz dentraus y que etz quiesto amillorar y fer más gran iste blog con os buestros comentarios. Más de 4000 besitas de tot o mundo (encara que a mayoría de foranos aiga estau por casualidat via google, no sapetz as barbaridatz que a chent se mira por o rete…)

Mersi ta totz por estar-ie, por os buestros comentarios y o buestro emparo sin o que yo no ese teniu os animos ta continar. A berdat que en comenzipiar fa una añada no sabeba guaire bien qué esdebenir tendría iste blog, mesmo dandalié un poquet sobre a tematica, pero en beyer como yera iste mundo d’a fablogsfera y d’a blogsfera en cheneral me animé a escribir más.

Aspero continar a o menos una añada más en a que continaré amenistando d’os animos que m’etz daus.

Mersi y aspero que continemos fendo huellos como os que hemos feitos dica güe.

jueves, 24 de julio de 2008

A Vella pseudocytisus sub. paui. O crujiente


O crujiente (Vella pseudocytisus subsp. paui) ye una planta endemica aragonesa que creixe en puestos de clima continental d’o sur de Tergüel: val de l’Alfambra y val d’a Turia. Amás tamién se zitó en a Comunidat de Calatayut dica 1927. Dend’alabetz no se’n ha trobada garra en ista tierra encara que agora se siga mirando de reintroducir-la-ie. Existe atra subespezie, a Vella pseudocytisus sub. pseudocitysus que tamién se troba en istos puestos y en o sur d’a peninsuba Iberica, encara que zaguers estudeos amostran que as poblazións d’Aragón y d’o sur d’a península son subespecies diferents.


Ye una mata que plega dic’o metro d’altaria, con fuellas carnosas y abondants flors amariellas. Perteneix a la familia d’as cruziferas (que tienen 4 petalos en forma de cruz). As cruziferas leñosas son cuasi todas asiáticas, mientres que as europeas gosan estar erbaceas. Ista ye una d’as pocas cruziferas leñosas d’europa y que remeran a relación d’a flora ibérica con a d’as artigas asiaticas de fa 6 millons d’añadas.


Creixe en ripas con salagón y cheso, fundos de clamors, en os cantos d’os camins, carreteras y cautibos. O suyo mayor periglo ye a suya plega ta compustible, obras en carreteras, roturazións ta cautivos y pastoreo excesibo. Ye catalogada como espezie en periglo d’extinzión en Aragón

Encuesta


Ya fa bellas semanas que remató o plazo ta risponder a l'encuesta sobre cómo amillorar iste blog. Primero de tot agradixer que aigatz dau a buestra opinión, encara que aigatz estau menos que no os que yo asperaba. Pero como diz o Gran Wyoming "O que España bota, ba a misa" y en iste caso o que abetz botau ye que iste blog amenista: charrar más sobre ESPEZIES PROTECHIDAS y zentrar-se más que más en ARAGÓN.


Prebaré de fer reyalidat os buestros suenios encara que a naturaleza no entienda de leis de proteuzión ni de mugas administratibas. De todas trazas iste blog ye abierto a cualsiquier sucherenzia.


Grazias por tot y que baiga bueno.

domingo, 6 de julio de 2008

A biola d'o Moncayo


Ista semana zaguera, tenié o gusto de fer un curset de botanica en O Moncayo, tot un paradiso t’os que aman ista polida zienzia. Estar dentro de ixos fabars y rebollars me parexió estar en atro mundo comparando-los con as selbas de pino carrasco y os acampos de carrascas a os que soi feito.
En puyar ao Collado Bellido me trobé con una d’as mas polidas flors que he bisto, ye a Biola d’o Moncayo (Viola montcaunica), una planteta que encara que siga prou común en iste puesto ye un endemismo d’o Sistema Iberico. Manimenos pareix que no tien garra figura de proteuzión (u os “forestals” (APNs millor dito) no me lo querión dizir o no lo sabeban, que tot puede estar)
Con ista plantica tan esconoxida (no bi’n ha garra en o rete si tos ne miratz) me fería goyo de comenzipiar a charrar d’espezies endemicas d’o Sistema Iberico, que bi ha ta escribir-ne y no rematar-ne .

lunes, 23 de junio de 2008

L'ibis eremita, encara bi ha un filo d'asperanza.


Dimpués d'os desamens, Fendo huellos torna a l'enrestida con o mesmo de cutio (dica que l'encuesta que he penchada a man dreita en o sidebar diga o contrario) y mirando-se de amillorar a calidat dimpués d'iste mes. Agradeixemos a Fufi que aiga puesto enantar con o suyo grandismo poder a fin d'os desamens a o 12 de Chuño (en o mío caso) asinas podremos comenzipiar antis con antis a fer huellos.

En güellando o 20menutos bel d'istos diyas me trobé con una chicorrona notizieta que me truncó o ficazio y prou que no he dandaliau en mirar-me-ne más informazión.

"L'ibis eremita -Geronicus eremita-, abe cuasi extinta logra reproduzir-se en libertat."

L'ibis ye un muxonet con només de 250 exemplars en tot o mundo. De bels 80 zm d'altaria y 1,5Kg de peso ye un abe que tradizionalment ha habitau a zona d'o Mediterraneo. As unicas poblazión salbachinas que restan güe se troban en Marruecos y Siria. Abita en puestos aridos u semiaridos d’artigas y campos de cautibo.

Debiu a os pestizidas, l’agricultura intensiva, a man de l’ombre y l’alticamada d’o suyo habitat ha prebocau que a suya población baixase graument dica dentrar en a lista d’abes en periglo d’extinzión. Güe, només en quedan bels 250 exemplars.
A buena notizia ye que dimpués de 500 añadas se ha puesto reproduzir en España grazias a o “Proyeuto Eremita” desembolicau en o Zoo de Xerez d’a muga. Ha estau un proyeuto prou difizil ya que ista abe amenista d’atra abe ta aprender. Si se esen dixadas en libertat no esen puesto sobrebibir. Con iste proyeuto se miró de fer serbir “pais afillaus” . En naixer, os ibis se fan a o que beyen, alabetz ixas presonas esfrezadas d’ibis les amostran a alimentar-se. China chana se leban a un campo d’entrenamient an se contina con l’amostranza dica que no amenistan de l’aduya d’o ser umano ta sobrebibir.

jueves, 5 de junio de 2008

Diya d'o meyo ambient.


Güe 5 de Chuño ye o diya d'o Meyoambient.


No cal que faiga garra descurso ambientalista ya que en iste blog ixo estaría una redundanzia. Tampoco no tiengo tiempo ta fer-ne. Mai tierra me clama a l'estudeo.


T'os que sotz afincando os acons, muita suerte! Només manca un chicorrón empentón!!!


Astí tos dixo con ista foto. Isto ye o que acayece cuan un río saca as suyas escrituras y demanda o que d'el ye. A naturaleza se dixa sentir y l'ombre beyer, ascuitar y callar. (U fa fotos ta remerar-lo, como yo)

Ye prou refitolero, que a fiesta de l'augua s'engarone...
A proposito. Encara soi asperando bella respuesta a o crebatozuelos que tos he dixau aquí baixo, sobre as planarias.
Tamién me fería asabelo goyo que rispondesetz a l'encuesta que ye dende fa bel par de semanas aquí a man dreita. Podetz eslexir más d'una rispuesta. Encara manca una semana y meya ta que remate o plazo.Grazias!

lunes, 26 de mayo de 2008

As planarias. O expedient X d'a transmisión d'informazión.

Astí baixo tos dixo con un crebatozuelos, que dende que me lo dizión no he puesto dar-le garra soluzión. Asinas que os que sepatz de biolochía y etolochía escurruchatz-tos o zelebro a beyer si podetz trobar bella ideya.

L'istoria trata sobre una preba que se fazió con planarias (que son anelidos acuaticos). Istos animaletz son fotofobos, ye dezir, que les cuaca más que más d'estar en a escuridat. Manimenos cuan les das alimento en un puesto con luz, istas comenzipian a trafegar a zerina y ban t'a istos puestos con luz, alabetz cuan ya han aprendiu que a luz les trayeba comida, en que bi ha luz as planarias s'acapizan sobre ista.
A istas planarias les ne dan ta michar d'atras planarias muertas, criadas exclusivament ta ista funzión alimentizia. Pero una begada, os zientificos s'entibocón y matón a un grupo de planarias biellas que ya eban estau somisas a la preba, ta alimentar a bellas planarias chobens que encara no i eban estau somisas.
A l'atro'l diya cuan os zientificos iban a comenzipiar a preba con ixas planarias chobens se lebón una gran percutida ya que ixas planarias en que beyón a luz, i corrión ascape ta pillar a suya comida, cosa que yera imposible ya que ista yera a primera begada que istas planarias yeran somisas ta la preba y encara no eban puesto asoziar a luz a la comida.

¿Puestar que istas planarias aigan obteniu l'informazión debiu a que eban minchau planarias biellas que eban estau somisas a la preba?
¿Cómo ye posible a trasmisión d'ista mena d'informazión a trabiés de una cadena trofica?
¿Ye posible que l'informazión d'a experienzia mientres a bida se alze en garra estructura como en forma de ARN u proteína?
¿No sería lamarkista pensar que ista mena de informazión pueda transmitir-se?
Si tos etz quedau O_O "fendo güellos" (jajaja) sapetz que no sotz os unicos porque yo tamién m'en quedé.
Cualsiquier ideya u comentario dixatz-me-lo aquí. A beyer si belún troba a soluzión.

sábado, 17 de mayo de 2008

L'onso polar. Espezie protexida en os Estatos Chunius


De cabo ta cuan me trobo con notizias con as que no sé si reyir u plorar. Ixas notizias que te dixan a metat, que se desdizen y que mezclan a politica con tot, y tan ricament que lo fan, como si lo fesen totz os diyas. No quiero dezir que os periodistas faigan mal o suyo treballo sino que pareix que cuan trobas bella notizia tamién puedes trobar-te-ne a contraria. Y que as cosas només se faigan cuan os políticos quieren sin ascuitar a os que saben d'o tema.


Ista notizia que he trobada ye que o Gubierno d’os Estatos Chunius d’America plega de declarar a l’onso polar espezie protexida dimpués de añadas y añadas de que os zientificos le’n demandasen. ¡¡Miraglo!! Pareix que bella luzezeta se ye alumbrada en a capeza d’istos esmos-pensants. Plegan de beyer que cal fer bella cosa si queremos que os onsos no disparixen d’o planeta. Pues bueno, con ixo nos hemos quedau. No se diz qué se ferá, ni as leis que feran serbir, ni zarrapita ni pon! Encara que me aiga mirau en o rete bella cosa, no’n he trobau garra. Només se diz que en as zaguers setantaizinco añadas o ran d’o chelo en o Artico ha baixau a fote, y encara contina achiquindo-se ascape y que en l’autualidat bi ha bels 20.000 onsos polars en o Artico y que 2/3 podrían disparixen en zincuanta añadas. Pero d’as midas que ban a prener, cosa.


Dimpués plegan os “zientificos barrenaus” que se i oposan por istos motibos:
-Nomás se ha teniu en cuenta os pronosticos metereolochicos ta fer ista declarazión.

-Isto nomás se fa serbir ta creyar alarmismo ya que o numero d’exemplars ye creixendo...¿? (¿no plegan de dezir que ye baixando dende fa 75 añadas?)

-Si només se mira de protexer os onsos por l’aumento d’a temperatura se ye cayindo en una error ya que as temperaturas serán más fredas en as proximas diez añadas (Será isto d’o qu'en charré, d’a ibernazión solar)

Puestar que istos zientificos no sigan tan “barrenaus” y tengan una mica de razón ya que no solo ye disparixendo l’onso debiu a l’aumento d’a temperatura y por lo tanto por a disparixión d’o suyo habitat, sino tamién por atros motibos, como ye a caza indiscriminada, l’alticamada d’o suyo habitat…


Pero o millor ye cuan apareix un siñor d’istos que pasan a suya bida fendo leisy botando-las y diz:
-Si a Tierra ye escalfando-se dende fa 100.000 añadas y encara no han dispareixiu, agora no ban a fer-lo! (¿?¿?¿?)


Sincusatz-me por o mío pesimismo, pero ye que cuan trobas notizias d’ista mena no sé qu’en dezir. Alabetz no sé si tot o que he dito ye reyal o no’n ye. Si en sapetz bella cosa, dixatz-me bel comentario. Mesmo puede que en que sepa más, en escribiré atra begada.

sábado, 26 de abril de 2008

Aznalcollar. 10 añadas dimpués.


Ayere se cumplión 10 añadas d’o bertiu tosico que menazó Doñana. A trencadura d’a basa d’a mina d’Aznalcóllar prebocó una tamborinada tosica de 6 millons de metros cubicos de repuis.6.000Hc d’o río Guadiamar quedión arrasadas dica que se logró aturar l’abanze en as puertas d’as marismas de Doñana. Diez añadas dimpués ixos puestos han floreixiu grazias a 300millons d’€.

Mientres dos diyas, a chen d’o lugar, os campesins, voluntarios, etc consiguión aturar prou luego ixa mareya negra con malacóns. Dimpués, mientres as dos añadas beniénts se fazión os treballos d’adrezadeta. Se consiguió redorar o 99% d’os contaminants. Como yera de dar, as autbidatz agrícola y ganadera se biedón y ixos terrens se allenón ta la suya rexenerazión. Ixa zona se combirtió en un corredor ecolochico que trabesa a probinzia de Sebilla y enrastra Sierra Morena con Doñana y que amillora a biodibersidat en ista zona.

Manimenos bi ha bels puntos sin rematar ya que a nueva bechetazión encara no se ye coneutada con a selba de Doñana y os berdaders ocupants d’a compleganza d’o rio no son os animals sinos os quads.

Dimpués de todas istas añada se puede decir que que se i ha feito un buen treballo de esbielladura. Mesmo bi ha chen que afirma que a zona ye millor que no antis d’o bertiu.

martes, 22 de abril de 2008

22 d'abril. Diya d'a Tierra


Güe ,como totz os 22 d'abril dende fa cuasi cuaranta añadas, se zilebra o diya d'a Tierra. O 22 d'abril de 1970 estió uno d'os primers trancos que a soziedat comenzipió a puyar en fabor de nuestra mai Tierra. Más de 20 millons de presonas se chuntón y establión collas y plataformas ta espardir y discutar sobre o meyo ambient.

Manimenos no güaire presonas u sectors d'a poblazion conoixen iste diya. Garra autibidat, ni charrada nian garra chicorrona notizieta en o periodico.

Aqui dixo a mía umilde aportazión. Ta que os que sotz dedicando bels menutos a beyer iste blog, sepatz que güe, y aspero que totz os 22 d'abril, ye o diya d'a tierra.

"Nomás dimpués de que o zaguer árbol siga tallau,
nomás dimpués de que o zaguer río siga emberenau,
nomás dimpués de que o zaguer peix siga apercazau,
nomás alabetz sabrás que os diners no se pueden minchar."
Mazada india


"Ta que rispeten A Tierra, cuénta-les que contiene l'alma d'os nuestros debampasaus.

Amostratz a os buestros fillos o que nusatros amostramos a os nuestos, que A Tierra ye nuestra mai.

O que acayece en A Tierra tamién le acayece a os fillos d'A Tierra.

Cuan os ombres escopen en A Tierra se son escupindo a els mesmos.

Pues nusatros sabemos que A Tierra no perteneix a os ombres, os ombres perteneixen a La Tierra."

Mensache del Gran Chefe Seattle a o President d'os Estatos Chunitos. 1855

viernes, 18 de abril de 2008

Zentenars d'animals mueren afogaus cada añada en una canal en Palenzia


Iste maitín como totz os diyas pillo o 20menutos en ir t'a clase. De cabo ta cuan bi ha bella notizia que truca o ficazio como una que he trobada iste maitín. 300 cuerzos y gran cantidat d'atros animals como chebalíns, lopos, etc mueren afogaus en una canal que Iberdrola poseye en o norte de Palenzia. A imachen que apareix en o cobalto d'a notizia lo diz tot; una uzena de cuerzos muertos que plegan de quitar d'a canal ficaus en un contenedor de basuera.

Pareix que ixa canal ye un puesto an os animals gosan ir a beber sin saber que ye una trampa mortal ta els. Ye rodiada d'una clena prou baixa alabetz os animals no troban garra problema ta blincar-la. O problema ye que ta beber l'augua cal baixar una ripa muit pingada, l'animal caye en l'augua, y no puede tornar a puyar por a ripa debiu a l'altaria, por o que tien una cruel angunia ya que en prebar-ne se raden as garras y mueren cansos.

Iberdrola amilloró as clenas dando-les más altaria, pero pareix que con ixo no bi'n ha prou y zentenars d'animals continan afogando-se-ie.


De casos como iste bi'n ha por totz os puestos. En o mío lugar raro ye o mes en que no mueren 2 güeitres eleutrocutaus ya que as torretas eleutricas no poseyen os sistemas que se amenistan ta que as abes no s'eleutrocuten. A yo mesmo me ha pertocau de ficar-los en una bolsa de basuera y lebar-los a os albeitars ta que les faigan a necropsia. ¿Y sabetz que se fa ta saluzionar-lo? Ni zarrapita ni pon. Se fa una entimadura a ERZ que la bosa sin garra problema ya que ta ista empresa ye más barato pagar l'entimadura que no meter os sistemas antieleutrocuzión.

A la fin tot se resume con diners. O barato ye bueno, o caro no'n ye. A bida en sí no importa


Por zierto, ya que charro d'iste afer tos dixo atra notizia sobre unos desalmaus que les cuacaba maltratar a mixins y dimpués en feban fotos. Manimenos pertenixeban a un grupo politico y mesmo uno s'eba presentau a las eleuzións municipals en Talabera d'a reina. Se suposa que istas presonas han de representar-nos u gubernar-nos.
Sin parolas...


miércoles, 2 de abril de 2008

Canadá premite a matanzia de 275.000 focas


Atra begada, como todas as añadas hemos de beyer con enrabia y incortadura ixas imachens prozedens de Groenlandia y d’a peninsula d’o Labrador en as que mils y mils de focas son enrestidas, asesinadas y espelletadas ,muitas (u cuasi a mayoría) en son mesmo antis de no estar muertas. Chemecos que demandan aduya y mesmo plegan en l'esmo y que només son callaus por un tucazo mortal acompañau por rios royos de sangre sobre un mar blanco de nieu, dimpués so que silenzio y asinas zientos de miles de begadas en bel par de diyas.

Ista añada 275.000 focas de dende doze diyas dica doze meses serán asesinadas, no porque en i aiga misiadas y sigan un periglo t’o buen desembolique d’os ecosistemas a os que perteneix ista espezie, sino que en ista se son trobadas bellas fuens de riqueza (economica només). O suyo pelello se fa serbir ta la pelletería, a suya graxa ta “merezinas” y cosméticos y o suyo pene ta la cozina asiatica (sin comentarios)
O menisterio de pesca y ozians afirma que a muerte les ne será dada d’una traza “umanitaria”:Primero les trucan con una barra si son crías si no les fincan un pico en o cuello. Tamién se fa serbir o hakapik, que ye un palo feito de fusta con una punza en una estrimera y una garrancha. Se compreba si l’animal ye muerto, ta ixo os cazataires son “obligaus” a comprobar o reflexo corneal (os güellos).Dimpues de tot isto l’animal puede estar espelletau.En l’añada 2001 os albeitars que estión conbidaus a o siguimient concluyon que as leis canadiendes sobre bienestar animals yeran estando bulneradas y que en o 40% d’os casos as focas yeran espelletadas estando encara consziens.
¿Qué se puede fer ta que ista barbarie remate ya? Os nuestros representants (o gubierno) no’n diz cosa. Puestar que tiengan zerina de que o gubierno de Canadá les responda que primero España debería fer-se-ne por as suyas propias matanzias, que aquí son bistas como cultura. Isto ye un problema de totz, porque os diners se quedan en as pochas canadienses manimenos as consecuenzias las penaremos totz.

domingo, 23 de marzo de 2008

X chornadas aragonesas de paleontolochía


Os diyas 11, 12 y 13 d'abril son os diyas eslexius por l'asoziazión cultural "Bajo Jalón" ta zelebrar as X Chornadas aragonesas de paleontolochía en a Billa de Ricla.
A tematica d'istas chornadas será a bida en o Terziario. Dende que un meteorito s'enfrontinó contra la Tierra (y mató os dinosaurios) dica la aparixión d'o ser umano. (65-1,7 millons d'años)
As chornadas se composan de bellas charradas sobre iste tema, mesas redondas, besitas a una exposizión d'o ser umano y una excusión a Ambrona y Medinazeli.
Ta ir-ie y tornar-ne bi ha buses totz os diyas dende Zaragoza, pero si queretz podretz acampar en o polideportibo y en as piszinas de Ricla.

Si queretz encara podetz conduzir-tos-ie en http://jornadaspaleoricla.spaces.live.com/ U si simplement queretz saber-ne más tamién podetz besitar ista pachina.

domingo, 16 de marzo de 2008

Segeda, a ziudat zeltiberica que cambeó o calendario

Güe 15 de marzo se ye zelebrando en o lugar de Mara os Idus de Marzo, calendata en a que os romans zelebraban l’año nuebo antis de trobar-se con os Segedenses, que les obligón a cambear o comezipio de l’año dic’o 1 de chinero. Calendata que se ye conserbada dica os nuestros diyas.

Entre Mara y Belmont de Gracián se troban as ruinas d’o que estió a capital d’a tribu zeltibera d’os Belos, Segeda (Sekaida).
Mientres a conquista d’os romans d’a peninsula iberica, istos pautón con os belos que els no les ferían a guerra pero que os belos no deberían de aumentar as suyas murallas ni creyar nuebas ziudatz y deberían gosar-les bel tributo. Os belos no creyón garra nueba ziudat, pero en ixas añadas Segeda crexió grazias a os pequeños lugarons d’a redolada que sintiendo-se más seguros se i cubillón y creyón una gran ziudat. Tampoco no aumentón de grandaria as murallas sino que adrezón as que teneban biellas y las fortificón. Isto estió bisto como una prebocazión por Roma que en 153AdC declaró atra guerra contra os ispanos debiu a iste feito.
En os Idus de Marzo se eslexiban os consules y se aprestaban ta fer a guerra. Pero como si esen partiu ta Segeda en marzo, estarían plegaus en Segeda en agüerro, obligando-les a fer a guerra d’ibierno. Sabiendo que l’ibierno en istas tierras d’o interior yera muito duro, dezidión d’enantar o comenzipio de l’añada a las Calendatras de chinero (1 de Enero) Ta prebar de fer a guerra de berano y tamién ta dar-les una “percutida” a os segedenses.
Os Belos se chuntón con os Arebacos, atra tribu zeltibera con capital en Numanzia, en una guerra contra os románs, que tras bellas redotas romanas, cayón baixo o poder d’os latinos. (En una d’istas barallas os romans i lebón elefans. Prexinatz os zeltiberos que nunca no’n eban bisto garra. Pues un elefán recibió un cantazo en o güello, se tornó barrenau y comenzipió a enrestir a os propios romans. Beyendo isto a resta d’os elefans, se sintión nierbudos y fazión o mesmo.)
Ya charraré un poquet más d’os zeltibers y d’ista guerra cuan tienga tiempo (y en sepa un poquet más, a istoria no ye o mío)
Sincusatz-me por aber escrito isto chusto o diya en que s celebraba. Pero a yo mesmo me ha “apercazau o toro” porque me pensaba que iba a celebrar-se más tardi. Ya me ese cuacau ir-ie.
Ta saber-ne más:
http://www.segeda.net/
http://www.educa.aragob.es/cprcalat/segeda/

sábado, 1 de marzo de 2008

A ibernazión solar. O nuebo reto d'o cambeo climatico.



Iste tema d’o que tos boi a charrar ya ye una miqueta “trillau” pero boi a dar-le un sentiu prou diferent a o que gosamos ascuitar en os meyos.

Totz saben qué ye o cambeo climatico. Que cada añada plebe menos y fa más calor. Que os chelegars se son regalando, que as zigoñas no tornan ta San Blas ya que no se’n ban d’ibierno y asinas asinas…Mesmo fa bels meses aparixión bellas imachens, una d’elas yera una imachen autual de l’Ebro en pasar por Zaragoza, y l’atra, a mesma imachen pero con un Ebro xuto, sin augua, ni Expo nian barcas ta paseyar-se.
Pues parix que isto podría cambear de raso d’aquí a bellas añadas y que o Ebro no será un río xuto sino una pista d’esquí (y no quiero dar ideyas). Eszeuto que agora bienga o primo de Rajoy y diga o contrario, u a mia profesora de cheolochía alazetal, que en ye fan (u afiliada más bien). Agora diretz, ya lo sabeba, isto ye d’o que charran bels zientificos que dizen que o “zincho climatico” (¿se diz asinas?) que fa que a calor de l’oceano en l’ecuador puye ta istas tierras escalfando-las se crebe y no plegue dica Europa. Pues no, no en ye asinas.

Tot isto ye debiu a que l’autibidat d’a superfizie solar ha baixau notablement y isto embrecará a baixada d’as temperaturas en a Tierra. Iste feito, que ha estau clamau “ziclo solar 25”, podría comenzipiar en o 2022 y imbrincará uno d’os periodos d’autibidat solar más baixos en sieglos.

Tamién clamau “ibernazión solar” podría plegar dimpués de añadas calorosas y cayer as temperaturas ascape en un par d’años.

Encara que parixca rarizo isto ha pasau muitas begadas en o zaguer milenio: Os umans plegón en America per o estreito de Berin mientres una glaziazión que cheló as auguas que trestallan Asia d’America. Una puyada d’a temperatura de l’oceano premitió a os biquingos de plegar en a peninsula d’o Labrador muitos sieglos antis de que Colón plegase en San Salvador. En o clamau Minimo Spörer (1420-1570) o Ebro se chelaba chunto a o mar y en abiento de 1506 a chen lo pasaba a pié en Tortosa. En o Minimo Maunder (1645-1715) se beyón icebergs en as Insas Balears a primera semana de 1695. O Tamesis gosaba chelase tamién d’ibierno dic’o sieglo XVIII.
Istas "pequeñas glaziazións” u “ice-ages” han estau presents en o planeta sin que o ser umano en aiga estau o culpable.Isto no quiere dizir que os chelegars pleguen dic’os Pirineus, que d’estiu estiemos a 0ºC. Ixo només son falordias tipicas d’una pelicula americana (O diya de maitín) No cal que baixe a temperatura garra ta que un río se chele. O Duero se ye chelau iste ibierno en pasar Soria (tamién ye berdat que o Duero ye más chico en pasar Soria que no l’Ebro en pasar Tortosa)
Asperemos que isto no siga tan aparatero como se diz y si en beras ocurre asperemos que no i siga plegau bel “saputo” d’istos que bi ha agora y nos faiga una pista de patinache en o Ebro.

domingo, 24 de febrero de 2008

A Biola de Cazorla




Ya fa muitos meses dende la zaguera begada que charré d’o reino bechetal. Puestar que siga que as plantas, en parixer sers inferiors, no remanen tanto en a nuestra recordanza como os animals. Manimenos a botánica ye una zienzia apasionant con a que puetz pasar un buen inte leyindo una guía botanica, indo t’o campo ta beyer y esferenziar espezies, fer un erbario y mesmo ta bel enfortunau ganar-se a vida.

A zaguera begada que en charré estió d’o jopillo, pensando en bella espezie d’a redolaza de Gallocanta por demanda de un colega que ye d’astí. Ista begada m’en baixaré un poquet más, dic’o Sistema Betico an abita una chicorrona planteta clamada Biola de Cazorla, d’a que he d’almitir que no’n sabeba garra dica que o mio buen amigo Chabi m’en charró en una d’as nuestras largas charradas de natura. Alabetz me parixió que yera una espezie dinna d’estar nombrada en iste blog. Fa duelo que por istas tierras nuestras no bi’n aiga.

A Biola de Cazorla, Viola cazorlensis ye una planta perenne de bels 10 zm d’altaria, con fuellas lineares u lanzeolatas de color berda escura. Con tallos florals de bels 20zm y flors hermafroditas con 5 petalos rosaus-biolazeos y de diferent amplaria. As flors poseyen un pedunculo rosau de dica 6 zm. A florazión ye dende abril dica chunio.
Ista planta comenzipia a crexer en comenzipiar a primabera y os fruitos se desembolican mientres mayo y chunio y a diseminazión d’a simién ye en chunio y chulio. O suyo fruto ye una capsula y as simiens son marrons claros de 2,5 mm.
Os exemplars que abitan chunto a atras espezies gosan tener una millor reproduzión ya que no son minchadas tanto por os animals y o feito de estar más grans les premite produzir más flors, fruitos y simiéns.
A mayoría d’as plantas no se reproduzen todas as añadas. O suyo neutar ye acabalau en a estrimera d’o largo espolón an que només puede plegar un inseuto, exautament una quera diurna, o Macroglossum stellatarum.

HABITAT
Ista espezie bechetal ye endemica d’a peninsula iberica, només se troba en o Parque Natural de Cazorla, Segura y Las Villas en Chaén, encara que tamién se troba en a Sierra de Mágina y más escasa en a Sierra de Castril en Granada, Sierra d’Alcaraz en Albazete y Mojantes en Murzia. Gosa bibir entre cantals u en o solero rodiada d’atos exemplars u atras especies.

PROTEUZIÓN
A curto plazo no bi ha garra enchaquia de trestuque ta la suya superbibenzia, encara que podría disparixer en os puestos an que ye esposada a l’auzión de mamifers erbiboros y a l’alticamada d’o suyo habitat.
Catalogada como espezie en periglo d’extinzión por a Chunta d’Andaluzía, nafrable por a Chunta de Castiella La Mancha, a UICN (Chunión mundial ta la natura) y por a Rechión de Murzia.

sábado, 16 de febrero de 2008

L'alica perdiguera



L’alica perdiguera, Hieraaetus fasciatus, ye una abe garrapiña tipica d’os paisaches mediterranios, a suya poblazión ha penau una baxada dend’as zagueras decadas.
Ye una alica que mesura bels 1,50 m. d’embergadura. A color d’o suyo cuerpo ye muit clara pero destacando sobre ella bellas alas escuras.
Encara que por o suyo nombre se supose que minche perdiganas, només representan o 10% d’a suya alimentazión. Tamién s’alimenta de coniellos, zorzes, palomas, corbasos, mesmo picarazas y atrás abes como os garrapescaires.

HABITAT
Ista espezie abita en as tierras d’a redolada mediterránea más que más, sobre ¾ d’a suya poblazión mundial ye en a peninsula iberica. Gosa fer o niedo en cantals u en arbols con materials como brancas y fuellas en o suyo interior. A niedada gosa estar de bels dos güegos blancos.



MENAZAS
As suyas prenzipals menazas son:
-Os cordons eleutricos (a metat d’os aczidens s’i deben),

-A manca d’as suyas “tipicas” presas que fan que as crietas no contien entabán y que preben de cazar atras abes como as picarazas (cualsiquier que’n aiga bista garra sabrá que as picarazas son se dixarían pillar tan facilment)

-Disparos y solimáns. (Cada begada menos)
-L’alticamada d’o suyo habitat.
En només 10 añadas han disparixiu más de 10 parellas d’alicas perdigueras. Actualment bi’n ha 31 en Aragón y bellas 750 en a resta d’Espanya.

PROTEUZIÓN
L’alica perdiguera tien en Aragón l’estatus de “espezie en periglo d’estinzión”
Primero ta conoixer o suyo comportamien, istas abes han estau siñaladas con rezeutors GPS (encara que a begadas se trafeguen y no se puedan trobar…) Con iste sistema se puede otener datos sobre esplazamiéns, aria d’influyenzia, superbibenzia, etc…
Se han preniu atrás midas sobre o suyo habitat como:
-Faborexer l’aumento d’a poblazión de coniellos y de perdiganas o a suya chestazión zinechetica, creyazión de bibars (cados artifizials).
-Milloras en os tendius eleutricos, que son a suya prenzipal menaza.

-Zebando-las con presas muertas (encara que seguntes muitos forestals no ye bueno ta istas abes ya que pueden fer-se-ie)

martes, 29 de enero de 2008

Un meteorito raspia a Tierra


Güe me soi debantau ¡bien, güe ye fiesta, pero a yo rai, he d'estudear!. Enchego a radio y entre notizias como la de ixe condutor que mató a un ziclista en A Rioxa en 2004, en salió inozén y agora demanda una indemnizazión ta adrezar os tucos d'o suyo auto, que si Zapatero y Rajoy y os suyos afers bafurosos.....Pero bi'n ha una que me tuca o ficazio: Güe a la meya t'as nueu (GMT) o meteorito 2007 TU24 de 150 metros d'amplaria plega de raspiar a Tierra. S'ha amanau dica una distanzia 1,4 a d'a Luna (538.000 Km). Informan que no ha habiu garra periglo t'a Tierra (uffffff, qué estreta se me eba ficada en o cuerpo). Només una begada cada zinco añadas un asteroide d'ista amplaria s'amana a la Tierra pero només impautan una cada 37.000 añadas. Amás no'n pasarán más d'ista amplaria u mayor dica 2027 (remeratz fa bellas 10 añadas cuan nos deziban que en ista añada un meteorito imprautaría en a Tierra y as TVs s'aplenon de peliculas como Deep Impact....)


A la fin dizen que iste meteorito podrá estar bisto dend'a Tierra por os afizionaus. Ascape m'acucuto por a finesta ta alufrar o zielo...... ¡Qué innorán!, si soi en Zaragoza y si de nueis no se beyen ni estrelas ni luzers....como ta poder beyer-se un meteorito de maitins.....Només beigo una capa de smog fotoquimico y en l'orizon se dixa beyer una mica d'o Moncayo con nieu en a suya tuca.
Que pasetz un goyoso San Valero y que "afinquetz os ancóns" si tenetz desamens.

viernes, 11 de enero de 2008

A Tortuga de coscarana toba d'o Yangtsé. Copular u morir.




A tortuga de coscarana toba d’o Yangtsé u tortuga de Shangai ye una d’as tortugas d’augua dulze más grans d’o mundo. Ye un reptil de 1 metro de largaria, 70zm d’amplaria, bels 130 Kg de peso y o morro pareixiu a o d’un tozín. Dica aquí tot pareix normal ta un quelonio como en ye iste, pero o que fa que o Rafetus swinhoei siga especial ye que no’n quedan más que 3 exemplars en o mundo; un masclo y una fembra en dos zoolochicos en China y atro masclo en Bietnam.
Iste animal abitaba en l'ibón Jiangsu en China, os cursos baixos d’os ríos Yangtsé y Honghe y o norte de Bietnam.Ista espezie estió en o sieglo XX bitima d’a cazata indiscriminada. A suya carne se feba serbir d’alimento, a suya coscarana y os suyos güesos t’a merezina tradizional y a suya capeza como trofeu.
Ta prebar de remeyar iste estau cretico, se prebará que dos d’istos exemplars copulen. Ta isto se chuntará a la fembra de más de 55 añadas, que encara mete güegos no fecundaus, y un masclo de más de 80 añadas, birchen como totz os suyos concheneres encara bibos (només en son 3 como eba dito). No se sabe garra d’a suya reproduczión. Puestar que si a copula contine enta debán, a fembra alze a babada d’os masclo bellas añadas ta empreñar os güegos. Si no, se prebará de fer-le una empreñada artifizial.
A fembra ye ibernando dica abril, ¡l’estreta que se lebará a pobreta cuan se dispierte!