sábado, 13 de octubre de 2007

A brúa


A brúa (Grus grus) tamién conoxida como gruga, gruda u brulla entre atros nombres con os que ista abe ye clamada, puestar que siga un d’os animals migradors más conoxius en as nuestras tierras
Ista escardalenca y garrilarga abe tien autualmén en Gallocanta a suya prenzipal estazión de paso y ibiernada.
A dentrada, con a cayida d’o sol, d’os embols de mils de brúas con ixe estrapaluzio que tanto les carauteriza, ent’os suyos leitos d’a lacuna ye, sin garra dandalo, uno d’os más percutidors espeutaculos que a fauna salbachina puede encara ufrir-nos en a industrializada Europa.
De tarabidau intresbatible, caminar pausau y elegán, iste animalet ha estau dende cutio almirado y as suyas migrazións obcheto d’estudeo relazionadas con situazións diversas en os países que trabiesa.

BIOLOCHÍA Y ETOLOCHÍA
O plumache d’una brúa crexida ye griso pizarroso eszeuto as plumas primarias y secundarias d’as alas que son negras u de color negra azulada. Parti d’istas secundarias y as cobertoras son muito largas cayindo por denzima d’a suya curta coda, zaboyando-la y fendo que ista pareixca que ye muito más gran que no o qu’en ye.
En beyer-la amán se beye un troz de pelello espullau de color roya biba en o pileo ( capeza ) O cuello ye negro en a suya parti superior, como a garganta, fren y foyeta, pero dend’os güellos bi ha unas amplas bandas blancas que se chunen en a parti zaguera d’o cuello.
O suyo pipón ye griso verdoso, royo en o cobaxo. As suyas garras son negras y l’iris d’os suyos güellos puede cambear d’o royo a l’amariello.
As brúas crexidas pueden plegar a os 115 zm de altaria y a suya embergadura ye de 200 zm. As chobens son de menor grandaria y tien a capeza de color castaña emplumada de raso, ye decir, sin ixa parti de pelello espullau royo en o pileo, con garganta grisa coda menos turionada y de garras marronas. En suzesibas mudas alquieren o plumache d’os crexius, en menos d’una añada.
No existe un dimorfismo sexual acusau, encara que podemos beyer una grandaria lixeramén menor en as fembras. Pero ye o suyo comportamiento o que más esferenzia a os dos sexos ya que as fembras cheneralmén permanixen más amán d’as crietas mientres que o masclo permaneix bichilán.
As brúas son sexualmén maduras a las 4 añadas alto u baxo.
A mesa d’os güegos acayece en mayo y estando istos cubaus por os dos proxenitors, naixen 1 u 2 criyetas a os 30 diyas. Istas chiquetas brúas son animalez asabelo estutos ya que en estando nidifugos a las 24 horas d’a suya naxenzia ya pueden correr ascape, a os 3 diyas ya piponian y beben augua y a las 10 semanas ya buelan.
Ye un animalet tutón que fuye en que siente bel periglo, corriendo bels metros per o solero con as alas ubiertas antis de comenzipiar o belo y ye también una d’as abes más ruidosas que existen.
Anda con o cuerpo orizontal y levando o cuello curbau. O suyo belo ye pando y as formazións en V d’os embols puestar que siga una d’as trazas más faziles de esferenziar a istas abes, chunto con o estrapaluzio que fan. A suya alimentación cambea seguntes sigan en o puesto de cría, an michan bulbos, trunfas, imbertebraus, anfibios, reptiles, u en o puesto de ibernazión, an michan billotas, zerials en cheneral como o panizo, roz, inbertebraus, etc.





HABITAT Y MIGRAZIÓNS
O habitat cambea seguntes as diferéns etapas d’a vida d’as brúas.
En a epoca d’a cría, as brúas eslixen puestos humidos como pozins con siscas u tamién claros entre o bosque. Cualsiquier puesto de difízil dentrada. En ista época as brúas que gosamos beyer en España se troban en países escandinavos.
En a epoca de discanso eslixen arias afogadas, tascals chanfuricosos
En a epoca de ibiernada (dende noviembre dica marzo) as brúas migran ent’a peninsula iberica dend’o Baltico a traviés de un estreito corredor de bels 250km de amplaria que traviesa Alemania, Olanda, Belchica, Franzia dica plegar en a peninsula iberica. En iste camino bi ha puestos an que as brúas aturan ta discansar como Camp de Captieux u l’ibon de Der-Chantecoq en Franzia ( ye refitolera a relazión entre iste nombre “Chantecoq” que significa “Cantagallo” con a versión aragonesa de Gallocanta, pero sabiendo que biene d’o zeltibero “allucant” nombre que tien relazión con a parola “cantal” y se suposa alabez que no tien garra relazión con os animals que bi’n ha)
Aquí as brúas eslixen puestos ubiertos como umedals, ye o exemplo de Gallocanta y también acampos como as de Extremadura.





PROTEUZIÓN
Ta la proteuzión d’ista abe se creyón bels proyeutos como o “Proyeuto Grus” promovido por a SEO y a Cordinadora ta l’esfensa d’as abes (CODA) con l’ochetibo de fer una prospeuzión d’os alazetals puestos d’ibiernada y o estudeo d’a migración d’a brúa común en a peninsula Iberica. Iste estudeo contrimostra que a Laguna de Gallocanta ye a prenzipal area en a migrazión postnupzial y prenupcial.
Tamién existe o proyeuto “Grulla” promobida por a ADENEX (Asoziazión ta l’esfensa d’a natura y os recursos en Extremadura) que preba de protexer l’habitat d’a brúa en istas tierras, os acampos y as carrascas.

No hay comentarios: